Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο επιβλητικός όγκος βράχου ύψους 200μ., μήκους περίπου 1500μ. και μέγιστου πλάτους 600μ., αποκόπηκε από την λακωνική γη γύρω στα 375μ.Χ μετά από ισχυρότατο τοπικό σεισμό και πήρε την μορφή νησίδας. Ως “Μόνη ἔμβασις” δηλαδή μοναδική είσοδος εξαιτίας της στενής λωρίδας γης και της γέφυρας 130μ. που συνδέει τον βράχο με την απέναντι στεριά, προήλθε και το όνομα Μονεμβασία. Οι Φράγκοι την αποκαλούσαν Μαλβάζια. Αποκαλείται και «Ελληνικό Γιβραλτάρ», επειδή σε σμίκρυνση είναι πανομοιότυπη με τον βράχο του Γιβραλτάρ. Αρχικά εποικίστηκε από Λάκωνες τον 6ο μ.Χ. αιώνα, προκειμένου να προφυλαχτούν από τις επιδρομές των βαρβάρων (κυρίως Άβαροι και Σλάβοι). Στην πορεία της ιστορίας η Μονεμβασία κατακτήθηκε από τους Φράγκους, τους Βυζαντινούς, τους Ενετούς, τον Πάπα και τους Τούρκους, για να ελευθερωθεί τελικά από τους επαναστατημένους Έλληνες στις 23 Ιουλίου του 1821 μετά από τετράμηνη πολιορκία. Το περίφημο “κρασί των βασιλέων” της περιοχής που αναφέρει μέχρι και ο Σαίξπηρ στον Ριχάρδο Γ’, σταμάτησε να παράγεται το 1545 με την απαγόρευση από τους Τούρκους. Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος καταγόταν από εκεί, όπου και βρίσκεται σήμερα ο τάφος του.