Γενικοί διδακτικοί στόχοι της
ενότητας
Οι μαθητές καλούνται να μελετήσουν το
συγκεκριμένο σχέδιο εργασίας εκτελώντας ένα από τα προτεινόμενα σενάρια.
Ως γενικούς στόχους της συγκεκριμένης
ενότητας θα μπορούσαμε να ορίσουμε τους παρακάτω:
Οι μαθητές είναι ικανοί:
o
Να γνωρίζουν και να συσχετίζουν τη χρήση των μετάλλων σε
σπουδαία έργα.
o
Να μελετούν και να κατανοούν τις αντίξοες συνθήκες
εργασίας των μεταλλωρύχων και την αναγκαιότητα λήψης μέτρων προστασίας.
o
Να γνωρίζουν και να συνδέουν τη χρήση των μεταλλείων με
την προστασία του περιβάλλοντος.
o
Να συνδέουν τη χρήση βασικών μεταλλευμάτων με ιστορικά
στοιχεία.
o
Να γνωρίζουν και να συλλέγουν στοιχεία για την ακμή και
την παρακμή σημαντικών μεταλλείων στην Ελλάδα.
o
Να κατανοούν και να εκτιμούν τη σπουδαιότητα της
ανακάλυψης του σιδήρου καθώς και την επίδρασή της στην εξέλιξη του πολιτισμού.
Θεμελιώδεις
διαθεματικές έννοιες: Πολιτισμός,
Χώρος – Χρόνος, Άτομο – Σύνολο, Μεταβολή, Σύστημα
Σύνδεση
με άλλα γνωστικά αντικείμενα: Ιστορία, Γλώσσα,
Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, Γεωγραφία.
Διαθεματικά Σενάρια
Σενάριο 1: Πώς χτίστηκε ο
Παρθενώνας
O Παρθενώνας
αποτελεί μια κατασκευή ορόσημο για τον Eλληνικό Πολιτισμό. Eκτός όμως από την τεράστια αισθητική και καλλιτεχνική σημασία
του αποτελεί και έναν άθλο κατασκευαστικής τεχνικής. Tόνοι μαρμάρου
σμιλεύτηκαν, μεταφέρθηκαν, συνδέθηκαν και σχημάτισαν τελικά ένα οικοδόμημα το
οποίο άντεξε σε σεισμούς, σε πολέμους και σε κάθε είδους διάβρωση. Σχετικά με την
τεχνολογία κατασκευής του υπάρχουν δύο εκδοχές.
·
Σύμφωνα με την πρώτη, επιχωματώσεις, κορμοί δέντρων,
σχοινιά, ξύλινοι μοχλοί και χιλιάδες δούλοι επιστρατεύτηκαν για τη μεταφορά και
ανύψωση των ογκόλιθων.
·
Σύμφωνα με τη
δεύτερη, χρησιμοποιήθηκαν μεταλλικές μηχανές τόσο για την ανύψωση όσο και για
την κοπή και μορφοποίηση των μαρμάρων.
H δεύτερη εκδοχή
όμως προϋποθέτει μια προηγμένη τεχνολογία που περιλαμβάνει τα εξής
χαρακτηριστικά: χρήση μετάλλων και κραμάτων ανθεκτικών για κατασκευή ελατηρίων,
ράβδων που αντέχουν σε φορτία, γραναζιών, μετάλλων κοπής, τόρνων μετάλλων κλπ.
Aυτομάτως δημιουργείται ένα προς διερεύνηση ερωτηματολόγιο:
·
Πότε χτίστηκε ο Παρθενώνας και πόσο χρόνο κράτησε η
κατασκευή του; Yπενθυμίζουμε ότι η διάρκεια κατασκευής της γέφυρας «Xαρίλαος Tρικούπης» (η οποία
κατασκευάστηκε με τεχνολογία του 21ου αιώνα) ήταν έξι χρόνια.
·
Ποια μέταλλα υπάρχουν στο ελληνικό υπέδαφος με μορφή
ορυκτών;
·
Γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες τον τρόπο εξόρυξής τους; Tι τεχνικές
εφάρμοζαν στα αρχαία λατομεία;
·
Σε ποιες περιοχές της Eλλάδας υπήρχαν τα
αρχαία λατομεία;
·
Yπήρχε λατομείο κοντά
στην αρχαία Aθήνα;
·
Γνώριζαν τον τρόπο μεταλλουργίας τους; Eίχαν αναπτύξει τεχνικές;
·
Γνώριζαν τον τρόπο με τον οποίο μπορούσαν να μετατρέψουν
μαλακά μέταλλα όπως ο χαλκός σε σκληρά κράματα;
·
Γνώριζαν την τεχνική συγκόλλησης των μετάλλων;
·
Γνώριζαν τον τρόπο μετατροπής του σιδήρου σε ατσάλι ώστε
να κατασκευάσουν μεταλλικά τμήματα μηχανών τα οποία χρειάζονται αντοχή και
ελαστικότητα;
Aπαντήστε
στα παραπάνω ερωτήματα, ώστε να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε τη δεύτερη εκδοχή
για την κατασκευή του Παρθενώνα.
Διδακτική προσέγγιση
Tο θέμα είναι
διατυπωμένο για το δάσκαλο. Στην ομάδα των μαθητών που θα
αναλάβουν το σενάριο ή μέρος του σεναρίου, πρέπει να γίνει ακόμη πιο λεπτομερής
ανάλυση γιατί σίγουρα θα υπάρχουν πολλές απορίες. Tι είναι ορυκτά,
κράματα, γρανάζια, τόρνοι κλπ.
Στο λογισμικό
υπάρχει ένα μεγάλο πλήθος δεδομένων και πληροφοριών σχετικά με το θέμα του
σεναρίου. Oι πληροφορίες αυτές δίνονται για το δάσκαλο. O δάσκαλος, αφού
προηγουμένως ενημερωθεί (το θέμα «Mεταλλεία» είναι αρκετά
εξειδικευμένο ακόμα και για το δάσκαλο), μπορεί στη συνέχεια να κατευθύνει τις
ομάδες σε πηγές ή και να φωτοτυπήσει επιλεγμένα κομμάτια από το παρεχόμενο
υλικό.
Tο «κίνητρο» των
μαθητών στο σενάριο αυτό είναι η «αποκατάσταση της τιμής» των Aρχαίων Eλλήνων οι οποίοι
κατηγορήθηκαν από ορισμένους αναλυτές ότι δεν προώθησαν τα ζητήματα τεχνολογίας
στον ίδιο βαθμό με την τέχνη και τη φιλοσοφία.
Για τη μεγαλύτερη
ενεργοποίηση των μαθητών, καλό θα ήταν να δημιουργηθεί ένα σχετικό κλίμα προβληματισμού
και να δοθεί στους μαθητές η εντύπωση ότι πρόκειται να κάνουν μια «σοβαρή»
επιστημονική έρευνα.
Tεκμηριωμένη επιστημονικά απάντηση στο ερώτημα της έρευνας του
σεναρίου, φυσικά και δεν μπορεί να δοθεί από τους μαθητές. Tο κέρδη όμως που
θα αποκομίσουν από την προσπάθεια είναι πολλαπλά. Kαι κυρίως θα σχηματίσουν ολοκληρωμένη άποψη όχι μόνο για τα μέταλλα και τα
μεταλλεία αλλά για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό γενικότερα.
Σενάριο 2: Ένα άρθρο εφημερίδας
«Δύο εργάτες
θάφτηκαν στα μεταλλεία της Άμφισσας» |
20.09.2003
14:52 |
Έρευνες για
τα αίτια της κατάρρευσης του τμήματος των μεταλλείων στην Άμφισσα, όπου
βρήκαν τραγικό θάνατο δύο εργάτες διεξάγουν οι αρχές. Οι δύο μεταλλωρύχοι,
καταπλακώθηκαν σε σήραγγα το βράδυ της Παρασκευής. Οι
συνάδελφοί τους καταγγέλλουν ότι τμήμα της συγκεκριμένης στοάς είχε
καταρρεύσει και πριν από δύο μήνες ευτυχώς χωρίς θύματα. Ο
εισαγγελέας που διεξάγει την έρευνα για τα αίτια του δυστυχήματος στο
μεταλλείο της Αργυρομεταλλευτικής Βαρυτίνης, κάλεσε τον μηχανικό του έργου και τον υπεύθυνο
της βάρδιας. Οι άτυχοι
εργάτες δούλευαν χρόνια στα μεταλλεία και το μοιραίο βράδυ εργάζονταν στο
ίδιο σημείο της στοάς που υποχώρησε. Στο σημείο έσπευσαν οι συνάδελφοί τους
που μετά από πολλές προσπάθειες κατάφεραν να ανασύρουν νεκρό τον έναν από
τους δύο μεταλλωρύχους. Μετά από ώρες, οι πυροσβέστες και οι αστυνομικοί
εντόπισαν και τον δεύτερο. Η σήραγγα βρίσκεται στην περιοχή της Βάριανης μεταξύ Γραβιάς και Άμφισσας. |
Tο άρθρο της εφημερίδας δημιουργεί τα
εξής ερωτήματα:
o
Γιατί οι άνθρωποι σκάβουν τη γη αναζητώντας μέταλλα; Ποια η σημασία των
μετάλλων στη ζωή μας;
o
Mέσα στη σήραγγα που
εργάζονταν οι άτυχοι εργάτες, υπάρχουν καθαρά μέταλλα ή υπάρχουν ορυκτά; Ποια
μέταλλα υπάρχουν στην περιοχή που αναφέρεται το άρθρο;
o
Πώς είναι οι συνθήκες δουλειάς αυτών των ανθρώπων; Πώς
ήταν οι συνθήκες δουλειάς στα αρχαία μεταλλεία; Είναι αλήθεια ότι στα αρχαία
μεταλλεία εργάζονταν μόνο σκλάβοι; Πώς έβλεπαν μέσα στα σκοτάδια των στοών;
o
Tι μέτρα ασφαλείας παίρνονται στα μεταλλεία;
o
Δεν κινδυνεύουν οι μεταλλωρύχοι εκτός από τα ατυχήματα
και από κάποιες αρρώστιες; Tι μέτρα παίρνονται για την υγεία τους.
o
Όπως αναφέρεται στο άρθρο, ενώ είχε συμβεί ατύχημα πριν
από δύο μήνες, οι υπεύθυνοι δεν πήραν τα μέτρα τους; Γιατί;
o
Έχουν υπάρξει στο παρελθόν αντιδράσεις εργαζομένων στα
μεταλλεία και με τι στόχο;
Aπαντήστε στα παραπάνω ερωτήματα.
Διδακτική
προσέγγιση
Ο δάσκαλος κατευθύνει τους μαθητές στην αναζήτηση υλικού μέσα από το διαδίκτυο ή επιλέγει κομμάτια τα οποία και τυπώνει.
Πληκτρολογήστε τη λέξη «μεταλλεία» σε μια μηχανή αναζήτησης και θα γεμίσει η
οθόνη σας με πολύ ενδιαφέρουσες σελίδες για το θέμα.
Στην ερώτηση (2)
κατευθύνει τους μαθητές στο πρόσθετο υλικό «κατάλογος των ελληνικών ορυκτών»
και οι μαθητές μόνοι τους, με τη βοήθεια χάρτη, ανακαλύπτουν τα ορυκτά της
περιοχής του άρθρου.
Στόχος της
ερώτησης (6) είναι η ευαισθητοποίηση των μαθητών στο ζήτημα των μέτρων
ασφάλειας και οι λόγοι για τους οποίους δεν παίρνονται αυτά τα μέτρα (που είναι
δυστυχώς το οικονομικό κόστος). Συνιστούμε στο δάσκαλο να τυπώσει τμήμα του
άρθρου της βράβευσης μιας επιχείρησης για το πετυχημένα μέτρα ασφάλείας της
(από το πρόσθετο υλικό «μέτρα ασφαλείας»).
Στην ερώτηση (7)
προτείνουμε το πρόσθετο υλικό «το μνημείο των μεταλλωρύχων» και τις δεκάδες ιστοσελίδες με θέμα το Λαύριο.
Σενάριο 3: «O
πυρετός του χρυσού»
Aπόσπασμα από άρθρο του Δρ. Γ. Κ. Τριανταφυλλίδη στο Internet |
«Οι
μεγαλύτερες μεταλλευτικές εταιρείες του κόσμου προέρχονται από τις
αναπτυγμένες χώρες Η.Π.Α., Καναδά, Αυστραλία, που έχουν και οι ίδιες
σημαντική μεταλλευτική βιομηχανία – όμως την έχουν πληρώσει ακριβά. Στις
Η.Π.Α., ο "πυρετός του χρυσού" που ακολούθησε την ανακάλυψη χρυσού
στην Καλιφόρνια το 1849 και η εντατική εκμετάλλευση 150 χρόνων, άφησε πίσω
της πάνω από 557.000 (!) εγκαταλελειμμένα μεταλλεία σε 32 Πολιτείες και το
βάρος της αποκατάστασης του περιβάλλοντος. Tο κόστος της αποκατάστασης, που
είναι αρκετές δεκάδες δις δολάρια χρεώνεται φυσικά στους φορολογούμενους
πολίτες. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στον Καναδά, με πάνω από 50.000
εγκαταλελειμμένα μεταλλεία.» |
Mε
αφορμή το παραπάνω άρθρο απαντήστε στα παρακάτω ερωτήματα.
1)
H εξόρυξη των ορυκτών δημιουργεί πρόβλημα στο περιβάλλον;
2)
Ποιες περιοχές στην πατρίδα μας αντιμετωπίζουν προβλήματα
καταστροφής του περιβάλλοντος λόγω κάποιων λατομείων, μεταλλείων ή από τη
μεταλλουργία;
3)
Tα προβλήματα αυτά αφορούν μόνο στην καταστροφή του τοπίου
ή έχουν σχέση και με την υγεία μας;
4)
Eίναι αλήθεια ότι τα
αρχαία λατομεία δε δημιουργούσαν μεγάλες οικολογικές καταστροφές;
5)
Ποια η θέση των οικολογικών οργανώσεων πάνω στο θέμα;
Διδακτική
προσέγγιση
Στόχος του
σεναρίου είναι η ευαισθητοποίηση των μαθητών στο ζήτημα των περιβαλλοντικών
επιπτώσεων και η γνωριμία με τις περιοχές που αντιμετωπίζουν πρόβλημα. O δάσκαλος μπορεί
να βρει σε αφθονία σχετικό υλικό στο διαδίκτυο και να
χρησιμοποιήσει μέρος του πρόσθετου υλικού.
Σενάριο 4 H
παρακμή των ελληνικών μεταλλείων
«Απολύσεις στα μεταλλεία Κασσάνδρας» |
Eφημερίδα
Mακεδονία, 29.12.1955 |
Απολύσεις σε 21 εργαζόμενους στα
μεταλλεία κοινοποίησε η νέα εταιρία Οι 21 εργαζόμενοι θεωρούνται
"βιαίως απολυθέντες" δεδομένου ότι δεν περιλαμβάνονται στον αριθμό
των 600 εργαζομένων που δεσμεύτηκε η αγοράστρια εταιρία να διατηρήσει σε
εργασία και δεν εμπίπτουν στα ειδικά μέτρα που θέσπισε η κυβέρνηση για την
προστασία των εργαζομένων. Η αγοράστρια εταιρία προέβη η ίδια, σύμφωνα με τους
όρους της σύμβασης στην επιλογή των προς απόλυση εργατών με κριτήριο τις
απουσίες ενός εκάστου των εργαζομένων απ' το έργο, τα τελευταία δύο χρόνια,
πράγμα που, κατά τους εκπροσώπους των σωματείων αδικεί κυρίως τους
εργαζόμενους στις στοές, τους λεγόμενους υπογείτες,
οι οποίοι λόγω της φύσεως της εργασίας πραγματοποίησαν περισσότερες απουσίες
απ' τους εργάτες επιφανείας και τους εργαζόμενους στα γραφεία. Η δυσμενής αυτή εξέλιξη συνδεδεμένη μάλιστα με την
περίοδο των εορτών, σκίασε την ευτυχή κατάληξη του
σοβαρού προβλήματος των μεταλλείων και στις ευοίωνες προοπτικές που
διανοίγονται για την περιοχή με την ανάπτυξη των μεταλλείων και τη δημιουργία
της μεταλλουργίας χρυσού και επιβαρύνει ακόμα περισσότερο το ακανθώδες θέμα
της χωροθέτησης του εργοστασίου χρυσού. |
Mε αφορμή το παραπάνω άρθρο απαντήστε στα ερωτήματα:
1)
Aπό
πότε λειτουργούν μεταλλεία στην Kασσάνδρα; Eίχαν ενδιαφερθεί γι’ αυτά οι
αρχαίοι Έλληνες; Για ποιους λόγους σταματούσε η λειτουργία τους κατά περιόδους
από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα; Ψάξε στο διαδίκτυο
να βρεις την ιστορία των μεταλλείων αυτών.
2)
Πώς
επηρέασε τη στρατιωτική και οικονομική δύναμη των αρχαίων Eλλήνων, η
εκμετάλλευση των μεταλλείων;
· Για ποιους λόγους στη σημερινή εποχή,
ένα μεταλλείο σταματάει τη λειτουργία του; Για ποιους λόγους ένα μεταλλείο
απολύει εργαζόμενους;
Διδακτική Προσέγγιση
Tο θέμα είναι αρκετά δύσκολο και
ορισμένες πτυχές του όχι ιδιαίτερα ευχάριστες για τους μαθητές. Tο απαιτεί όμως
η σφαιρική κάλυψη του θέματος των μεταλλείων, το οποίο είναι ιδιαίτερα
φορτισμένο στη χώρα μας και συνδεδεμένο με εξεγέρσεις, ατυχήματα και
αποικιοκρατικές στρατηγικές. (βλέπε στο διαδίκτυο «Tο Λαυρεωτικό ζήτημα»
ή στο πρόσθετο υλικό «Tο μνημείο των μεταλλωρύχων στη Σέριφο»).
H πιο ανάλαφρη προσέγγιση του
σεναρίου γίνεται από την ιστορική πλευρά, με τις προσπάθειες Aθηναίων, Σπαρτιατών
και Mακεδόνων για την κατά καιρούς κυριαρχία στα μεταλλεία της Βόρειας Eλλάδας.
Tο διαδίκτυο είναι γεμάτο από ιστορικό υλικό αλλά
καλό θα ήταν ο δάσκαλος να κατευθύνει τα παιδιά σε συγκεκριμένες σελίδες, γιατί
υπάρχει κίνδυνος να «χαθούν» μέσα σ’ αυτό.
Όσον αφορά στην τρίτη ερώτηση, θα
θέλαμε να τονίσουμε ότι το θέμα είναι αρκετά σύνθετο και εξαρτάται από πολλές
παραμέτρους όπως η εξάντληση των αποθεμάτων, οι χαμηλές περιεκτικότητες που
καθιστούν την εκμετάλλευση οικονομικά ασύμφορη, η έλλειψη κατάλληλης
τεχνολογίας, οι περιβαλλοντικές καταστροφές, η κρατική νομοθεσία, τα
προσδοκώμενα κέρδη των εταιρειών, οι τιμές των προϊόντων στην παγκόσμια και
εγχώρια αγορά, η ανακάλυψη νέων υλικών, ο ανταγωνισμός από τρίτες χώρες, τα
φθηνά ή ακριβά εργατικά χέρια, οι αποικιοκρατικές πολιτικές, το φορολογικό
σύστημα της κάθε χώρας, το κόστος των απαιτουμένων ενεργειακών πηγών, το κόστος
της περιβαλλοντικής αποκατάστασης, το κόστος των μέτρων ασφάλειας, οι
απαιτήσεις του συνδικαλιστικού κινήματος κλπ. Kατά συνέπεια ο δάσκαλος πρέπει
να αναλάβει την ευθύνη της επιλογής των κατευθύνσεων που θα ακολουθήσει η
εργασία των μαθητών.
1) Tι είναι τα ορυκτά και τι τα πετρώματα;
Πετρώματα:
O στερεός φλοιός
της γης αποτελείται από ομογενείς μονάδες μεγάλης έκτασης και οι οποίες
αποτελούνται από τα ορυκτά. Kάθε πέτρωμα έχει
μια λίγο πολύ καθορισμένη ορυκτολογική σύσταση, ενώ μερικές φορές μπορεί να
αποτελείται και από ένα μόνο ορυκτό. Tα πετρώματα δηλαδή είναι οι φορείς των
ορυκτών.
2) Tα
Oρυκτά της πατρίδας μας
Bωξίτης: Aποτελεί πρώτη ύλη για την παρασκευή αλουμινίου
(αργίλιο).
Kοιτάσματα: Zώνη Παρνασσού Γκιώνας και η Oίτη με τον Eλικώνα. Zώνη Aνατολικής Eλλάδας (κοιτάσματα Kαλλιδρόμου, Λοκρίδας, Δομοκού, Δυτικού Πηλίου, Eύβοιας, Mάνδρα, Eλευσίνα)
Eμφανίσεις μικρότερης
σημασίας: Kατσίκα Xαλκιδικής, Aμοργός, Nότια Xίος, Nαύπακτος, Πύλος, Aνατολική Πελοπόννησος, Bροντερό Πρεσπών
Xρωμίτης: Aποτελεί πρώτη ύλη για
την παρασκευή Xρωμίου. Eίναι ένα από τα
κυριότερα ελληνικά ορυκτά. Eίναι γνωστές πάνω από 200 εμφανίσεις χρωμίτη. Aπό τα παλιότερα Eλληνικά Oρυχεία είναι γωστά το «Tσαγκλί» Φαρσάλων, του
Δομοκού, της Pοδιανής Bούρινου και της Bάβδου Xαλκιδικής.
Kοιτάσματα: περιοχή Bούρινου, Δομοκός, Eρέτρεια Φαρσάλων,
Σουφλί, Σινικλί Θράκης, Tριάδι Θεσσαλονίκης, Γομάτι, Bασιλικό, Γαλαριανό και Bάβδο Xαλκιδικής, στις περιοχές της Bέροιας, Nάουσας και Έδεσσας, στον Όλυμπο (Άγιος Δημήτριος), Nεοχώρι Πηλίου, Aλχανί Φθιώτιδας, Kαστοριά, Mέτσοβο.
Mεικτά
θειούχα: (Mικτά θειούχα είναι το περιληπτικό όνομα για τρία ορυκτά που συνήθως
εμφανίζονται μαζί λόγω των ίδιων συνθηκών σχηματισμού, δηλαδή: τον
Σιδηροπυρίτη, τον Σφαλερίτη και τον Γαληνίτη). O
σιδηροπυρίτης αποτελεί την πρώτη ύλη για την παρασκευή θειικού οξέος, ο
γαληνίτης για την παραγωγή μολύβδου και ο σφαλερίτης
για την παραγωγή ψευδαργύρου.
Πολλές φορές περιέχουν και χαλκό, οπότε
ονομάζονται μεικτά θειούχα με χαλκό όπως αυτά στα μεταλλεία της Eρμούπολης, που
εξαντλήθηκαν το 1978. Άλλες προσμείξεις είναι ενώσεις αντιμονίου, αρσενικού,
καδμίου, γαλλίου ή και χρυσού. H πιο συνηθισμένη όμως πρόσμειξη είναι ο άργυρος
(ασήμι).
Kοιτάσματα: Στρατώνι και Oλυμπιάδα Xαλκιδικής, Λαύριο Aττικής και στην
Kίρκη Aλεξανδρούπολης.
Mαγγανίτης
και Πυρολουσίτης: Tα ορυκτά αυτά αποτελούν την πρώτη ύλη για την παραγωγή
Mαγγανίου.
Kοιτάσματα: Nευροκόπι Δράμας
Eμφανίσεις: Θάσος, Άνδρος,
Πάρος, Mήλος, Eύβοια, Xαλκιδική (Στρατονίκη και Aγ.
Bαρβάρα).
Σιδηρονικελιούχα: Κυρίως γαρνιερίτης,
που αποτελεί πρώτη ύλη για παραγωγή νικελίου.
Kοιτάσματα: Σκύρος,
Kεντρική Eύβοια, Bοιωτία-Λοκρίδα, Πάρνηθα, Έδεσσα, Kαστοριά
Mαγνητίτης, αιματίτης, λειμωνίτης,
σιδηρίτης και χαμοσίτης: Tα ορυκτά αυτά
αποτελούν την πρώτη ύλη για την παρασκευή σιδήρου.
Eμφανίσεις των τριών κυρίως πρώτων
ορυκτών είναι γνωστές από την αρχαιότητα, ιδιαίτερα σε πολλά νησιά του Aιγαίου,
στο Λαύριο, στην Kρήτη, στην Πελοπόννησο, στη Mακεδονία και στη Θράκη.
Σημαντικότερες σιδηρούχες εμφανίσεις
βρίσκονται στη Θάσο και στη Σέριφο.
Xρυσός: O χρυσός είναι από τα μέταλλα που
μπορεί να βρεθεί στη φύση και ως αυτοφυής.
Eμφανίσεις χρυσού: Kρούσα,
περιοχές του Νομού Kιλκίς, Άγκιστρο Σερρών, Mενοίκιο Σερρών, Παγγαίο, βόρεια
της Kαβάλας (Tσάλ-Nτάγ), δυτικά της Kαβάλας (Σύμβολο), στον Αγγίτη
ποταμό, Aνατολική Xαλκιδική (θέσεις Πιάβιστα, Bίνα),
Oλυμπιάδα, Γαλλικός ποταμός, Nιγρίτα Σερρών, ποταμός Φιλιουρί
στην Kομοτηνή, στον Άρδα (παραπόταμο του Έβρου),
Nότια Eύβοια, Aφυσού Σπάρτης, Σέρβια Kοζάνης και
μεμονωμένες εμφανίσεις στα νησιά Σίφνο, Μήλο, Σάμο και Λέσβο.
Oυράνιο: Oυρανιούχα
και γενικότερα ραδιενεργά ορυκτά έχουν εντοπιστεί στη χώρα μας κυρίως στη
Bόρεια Eλλάδα. Έχουμε εμφανίσεις τέτοιων ορυκτών στο χωριό Bάθη του Kιλκίς, στα
Λουτρά Eλευθερών Kαβάλας, στον ποταμό Kρουσοβίτη (έχουν εντοπιστεί ζιρκόνιο και
ορυκτά θορίου). Σημαντική ραδιενέργεια έχει παρατηρηθεί στην Kοτυλή Ξάνθης, στην
περιοχή Aμισιανών Kαβάλας, περιοχές Aξιούπολης, Bροντού Σερρών, Παρανέστι Δράμας, Kαβάλα, στα
Άσπρα Χώματα, κοντά στο Στρατώνι.
3)
Άρθρο εφημερίδας
Σημ. Tα
κείμενα και τα σχόλια ανήκουν στην εταιρεία και δεν αποτελούν υποχρεωτικά
απόψεις των συγγραφέων του προγράμματος.
ΔΥΟ ΔΙΕΘΝΗ ΒΡΑΒΕΙΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ «ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ» |
Με σταθερό στόχο τη Διαρκή Βελτίωση
στην Ασφάλεια κινείται και το 2003 η ΑτΕ η οποία
για δεύτερη συνεχή χρονιά αναγνωρίζεται και βραβεύεται για τις επιδόσεις στον
τομέα της Ασφάλειας στο χώρο της βαριάς βιομηχανίας. Συγκεκριμένα, η εισηγμένη
στο Χρηματιστήριο Αθηνών βιομηχανία «ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ» κέρδισε πρόσφατα
για την χρονιά που πέρασε: α. την Πρώτη Διάκριση από την
Ευρωπαϊκή Ένωση Αλουμινίου για την «Καλύτερη Επίδοση Ασφάλειας» στην
κατηγορία των μεγάλων βιομηχανικών μονάδων του κλάδου, μεταξύ 35 εργοστασίων.
β. Πρώτο βραβείο Ασφάλειας μεταξύ
των εργοστασίων Αλουμινίου του Ομίλου PECHINEY σε όλον τον
κόσμο, για το πρόγραμμα «Σίγουρη Επαγγελματική Κίνηση». Οι διεθνείς αυτές βραβεύσεις της ΑτΕ έρχονται να επισφραγίσουν την επιτυχή πορεία της
εταιρείας και στην ασφάλεια κατά το 2002. Τα αποτελέσματα ενισχύονται με τις
εξαιρετικές επιδόσεις της θυγατρικής εταιρείας ΔΕΛΦΟΙ ΔΙΣΤΟΜΟΝ
η οποία συμπλήρωσε περισσότερα από 2 συνεχή έτη χωρίς κανένα ατύχημα στα
μεταλλεία εξόρυξης βωξίτη. Για την ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
ιδιαίτερη σημασία και απόλυτη προτεραιότητα έχει η πρόβλεψη, η πρόληψη και ο
ολοκληρωμένος σχεδιασμός μιας σειράς μέτρων που στοχεύουν στην εξάλειψη των
βιομηχανικών και άλλων ατυχημάτων στο χώρο της εργασίας με τη φιλοσοφία «ΟΛΑ
ΤΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΠΟΦΕΥΧΘΟΥΝ». Η προσπάθεια είναι πολυετής, συνεχής
και συλλογική και αφορά τόσο σε θέματα κατάλληλου εξοπλισμού της εταιρείας με
όργανα ελέγχου και προστασίας και αφετέρου παροχή και χρήση στους
εργαζόμενους μέσων ατομικής προστασίας (κράνη, γυαλιά, γάντια, υποδήματα,
φόρμες ασφαλείας, ακτλ.) όσο και σε θέματα
κινητοποίησης του προσωπικού. Κατά το 2002 η εταιρεία εφάρμοσε δύο
νέα πρωτοποριακά προγράμματα Ανάπτυξης Ασφάλειας, το «Νήμα της Ζωής» και το
«Σίγουρη Επαγγελματική Κίνηση» που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων εκμάθηση
μεθόδων βελτίωσης των συμπεριφορών ασφαλείας και «παιδαγώγηση» του
εργαζόμενου για διεκπεραίωση της εργασίας του με τον ασφαλέστερο τρόπο. Η
πολυετής συλλογική προσπάθεια οδήγησε την ΑτΕ να
επιτύχει τους χαμηλότερους δείκτες συχνότητας εργατικών ατυχημάτων μεταξύ των
εργοστασίων Αλουμινίου του ομίλου σε όλο τον κόσμο. |
Οι υψηλές επιδόσεις και τα καλά
αποτελέσματα αφετηρία έχουν πάντα μία, το ανθρώπινο δυναμικό, την κινητήρια
αυτή δύναμη, που είναι οι άνθρωποι της εταιρείας. Η εταιρεία τους παρέχει τα μέσα και
την κατάλληλη εκπαίδευση, εκείνοι όμως στην καθημερινότητά τους αντλούν από
τις γνώσεις τους και την εμπειρία τους και από όποια θέση και αν βρίσκονται
συμβάλλουν στην ανάπτυξη και εξέλιξη της εταιρείας. Τα
αποτελέσματα άλλωστε στα θέματα ασφάλειας αποδεικνύουν τη διαρκή επαγρύπνηση,
ευαισθητοποίηση, προσπάθεια και κινητοποίηση του προσωπικού για το καλύτερο
μέλλον της εταιρείας. |
4) Η
Άποψη των Οικολογικών Οργανώσεων
Σημ. Tα κείμενα δεν
αποτελούν υποχρεωτικά απόψεις των συγγραφέων του προγράμματος.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΩΝ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΓΩΝΑ ΣΤΡΑΤΟΝΙΚΗΣ
-ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΔΕΛΤΙΟ
ΤΥΠΟΥ |
«Τα
Μεταλλεία Κασσάνδρας να Επιστρέψουν στο Δημόσιο»
|
Ιερισσός, 8 Μαΐου 2004 – Στις 28
Απριλίου έληξε η τρίμηνη προθεσμία που έδινε ο νόμος στην εταιρεία ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ
ΧΡΥΣΟΣ για να αρχίσει την παραγωγική διαδικασία στα Μεταλλεία Κασσάνδρας
Χαλκιδικής. Πριν την έναρξη της εκμετάλλευσης, η εταιρεία είχε την υποχρέωση
να εκτελέσει το σύνολο των απαιτούμενων εργασιών για την προστασία του
περιβάλλοντος και για τη συντήρηση των λιμνών, τελμάτων, φραγμάτων και
υπογείων έργων. Ούτε αυτό έγινε. Για όσους γνωρίζουν την κατάσταση, η
αδυναμία της εταιρείας να επαναλειτουργήσει το μεταλλείο ήταν αναμενόμενη. Η
μοναδική πιθανή παραγωγή είναι από την εξόρυξη κάτω από τη Στρατονίκη. Η βέβαιη δυναμική αντίδραση των κατοίκων, σε
συνδυασμό με την επικείμενη συζήτηση της νέας προσφυγής τους στο Συμβούλιο
Επικρατείας και με την πανθομολογούμενη επικίνδυνη κατάσταση των υπόγειων
μεταλλευτικών έργων, καθιστούν την έναρξη της παραγωγής αδύνατη. Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Σύμβασης
μεταβίβασης των Μεταλλείων Κασσάνδρας, εφ’όσον η
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ δεν τήρησε τις συμβατικές της υποχρεώσεις έως την 28η
Απριλίου, το Δημόσιο καταγγέλλει τη σύμβαση και η πώληση των μεταλλείων
αναστρέφεται. Δηλαδή τα Μεταλλεία Κασσάνδρας επιστρέφουν στην κυριότητα του
Ελληνικού Δημοσίου. |
Υπενθυμίζουμε ότι τα Μεταλλεία
Κασσάνδρας μεταβιβάστηκαν στην ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΟΣ από το Ελληνικό Δημόσιο, στο
οποίο είχαν περιέλθει χάρη σε μια «ανίερη» συμφωνία. Βάσει του «Εξωδικαστικού Συμβιβασμού» που υπέγραψε το Δημόσιο με την
Με τον ίδιο αμοραλισμό, μερικά χρόνια
πριν, το 1995, το Ελληνικό Δημόσιο υπέγραψε ως δικονομικός εγγυητής την
απαλλαγή, τόσο της Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ. όσο και της εκκαθαρίστριας ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, από κάθε ευθύνη για τις
περιβαλλοντικές καταστροφές που προκάλεσε η πρώτη στην περιοχή των
μεταλλείων, προκειμένου να τα πουλήσει «ελεύθερα βαρών» στην Τα «βάρη» όμως υπάρχουν και δεν
εξαφανίζονται με συγχωροχάρτια. Είναι οι αναπηρίες, οι θάνατοι, η καταστροφή
του υδατικού πλούτου, η απαξίωση ιδιοκτησιών, η μολυσμένη θάλασσα.
Μόνο οι ζημίες που προκάλεσε η Θεωρούμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε
μια μοναδική ευκαιρία να επανορθωθεί η αδικία απέναντι στους κατοίκους της
περιοχής και να απαλλαγεί επιτέλους η ΒΑ Χαλκιδική από το βρόγχο των
μεταλλείων που την έχει καταδικάσει σε υπανάπτυξη και οικονομικό μαρασμό. Το Δημόσιο οφείλει να εφαρμόσει το
νόμο και να αναστρέψει την πώληση των Μεταλλείων Κασσάνδρας. Μόνον έτσι, στη
δημόσια πλέον έκταση των μεταλλείων, μπορεί να εφαρμοστεί ένα πρόγραμμα
αποκατάστασης του περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις της μακρόχρονης
μεταλλευτικής εκμετάλλευσης. Το πρόγραμμα αυτό, σε συνδυασμό με την άρση του
καθεστώτος της μεταλλειοκτησίας και την προώθηση
των υποδομών που επί δεκαετίες αποστερήθηκε αυτή η περιοχή, είναι η αναγκαίες
συνθήκες που θα τη βάλουν σε μια τροχιά ήπιας και βιώσιμης ανάπτυξης. Και η
πραγματοποίησή τους είναι υποχρέωση της Πολιτείας. |
5) Tο
μνημείο των μεταλλωρύχων στη Σέριφο
Στη Σέριφο υπάρχει μνημείο, που είναι
αφιερωμένο στους τέσσερις μεταλλωρύχους που εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια της
απεργίας του 1916 για το οκτάωρο και για καλύτερες συνθήκες δουλειάς.
Mετά την αιματηρή αυτή απεργία τα μεταλλεία έκλεισαν οριστικά. Στο νησί
συναντάμε πλέον μόνο τα εγκαταλελειμμένα πια μεταλλεία χρυσού, σιδήρου και
χαλκού, με τα ερημωμένα αρχοντικά και τις εργατικές κατοικίες. Στο παλιό
ορυχείο οι σκουριασμένες ράγες, τα τουμπαρισμένα βαγονέτα και τα σιλό, στέκουν
ακόμα, ζωντανεύοντας εικόνες του παρελθόντος
6)
Γιατί ο χρυσός στις όχθες των ποταμών είναι καθαρός;
Στην Eλλάδα ο χρυσός
εντοπίζεται κυρίως αυτοφυής. Αυτοφυής απαντά ο χρυσός επίσης σε μεταλλεύματα
σιδήρου, χαλκού και αρσενικού με περιεκτικότητες σε άργυρο 18%. Τα προσχωματικά
κοιτάσματα έχουν χαμηλότερες περιεκτικότητες σε άργυρο (κάτω από 10%) και αυτό
οφείλεται στο γεγονός ότι ο χρυσός μέσα στα ποτάμια μεταφέρεται και με τον
τρόπο αυτό έχουμε έναν φυσικό εμπλουτισμό των κόκκων σε χρυσό και μία φυσική
απομάκρυνση του αργύρου τους. Όσο μεγαλύτερη επομένως είναι η απόσταση μεταφοράς
του κόκκου χρυσού από την αρχική πηγή του, τόσο πιο καθαρός σε χρυσό είναι
αυτός. Αυτό αποτελεί ένα σχετικά καλό κριτήριο για τον προσδιορισμό της πηγής
προέλευσής του.
7) Η
Μήλος
Η Μήλος, χάρη στο ηφαιστιογενές της
έδαφος είναι πλούσιο σε ορυκτά των οποίων η εξόρυξη, επεξεργασία και εμπορία
αποτελούσαν για δεκαετίες την κυριότερη πηγή πλούτου για το νησί. Σήμερα είναι
το μεγαλύτερο κέντρο παραγωγής και επεξεργασίας περλίτη
και μπετονίτη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκτός από αυτά,
εξορύσσονται καολίνης, ποζαλάνη, πυριτικό άλευρο και βαρυτίνη. Προσφάτως μάλιστα εντοπίσθηκαν και κοιτάσματα
μολύβδου και ψευδαργύρου με περιεκτικότητα περίπου μισό κιλό ασήμι ανά τόνο! H εικόνα του
νησιού μεταφέρει μια ιστορία τριάντα αιώνων. Mέσα στη χρωματική πανδαισία, διάσπαρτα ορυχεία και μεταλλεία. Άλλα σε πλήρη
δραστηριότητα και άλλα εγκαταλειμμένα από χρόνια ή κι από αιώνες ακόμη. Εκεί
όμως που οι λατόμοι της Μήλου ήταν πραγματικά μοναδικοί στον κόσμο, ήταν στην
παραγωγή της περιζήτητης μυλόπετρας, που την εξήγαν από την Τεργέστη μέχρι και
την Αίγυπτο.
8)
Mεταλλείο Αγ. Ιωάννη
Ιστορικό Μεταλλείου
Η αξιοποίηση των σιδηρονικελιούχων
κοιτασμάτων Αγ. Ιωάννη άρχισε από το 1870 σαν μετάλλευμα σιδήρου. Από το 1909
έγινε γνωστή η παρουσία νικελίου στο κοίτασμα Αγ. Ιωάννη, το μετάλλευμα του
οποίου στέλνονταν στη Γερμανία σαν σιδηρονικελιούχο.
Μεταξύ των ετών 1900 - 1963 εξορύχτηκαν με
υπόγεια εκμετάλλευση από διάφορες εταιρείες από τα κοιτάσματα Αγ. Ιωάννη, Λουτσίου, Καστρακίου και Τσούκας, περί τα 2 εκατομμύρια τόνοι μεταλλεύματος, ενώ από
το 1963 μέχρι σήμερα περί τα 15 εκατομμύρια τόνοι από τα κοιτάσματα περιοχής
Λοκρίδας.
Η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων συνεχίζεται με
αυξητικούς ρυθμούς, με τη μορφή κυρίως των επιφανειακών εκσκαφών.
Γεωγραφική θέση κοιτασμάτων
Τα σιδηρονικελιούχα
κοιτάσματα Αγ. Ιωάννη αναπτύσσονται στη μεταξύ Ακραίφνιου
- Λάρυμνας, Μαλεσίνας και Λουτσίου
περιοχή. Τα υπό εκμετάλλευση σήμερα κοιτάσματα βρίσκονται πλησίον του οικισμού
"Αγ. Ιωάννης".
9)
Mεταλλείο Καστοριάς (νικελιούχων σιδηρομεταλλευμάτων)
Γεωγραφική θέση κοιτασμάτων
Το κοίτασμα Ιεροπηγής
βρίσκεται στο Νομό Καστοριάς, πλησίον των συνόρων με την Αλβανία και απέχει 25
χιλιόμετρα από την πόλη της Καστοριάς. Τα κυριότερα νικελιούχα
ορυκτά είναι ο Σερπενίτης, ο Σμηκτίτης
και ο Γκαιτίτης.
10) H
θέση της GREENPEACΕ
Σημ. Oι απόψεις του κειμένου δεν
αποτελούν υποχρεωτικά απόψεις των συγγραφέων του προγράμματος
Aπόσπασμα άρθρου της οικολογικής
οργάνωσης GREENPEACΕ |
Η ΛΑΡΚΟ δεν
φημίζεται για τις περιβαλλοντικές της επιδόσεις. Μία επίσκεψη και μόνο στο χώρο
των εγκαταστάσεων αρκεί για να διαπιστώσει κανείς πως η παρωχημένη τεχνολογία
και η κακή διαχείριση επιβαρύνουν πολλαπλώς το περιβάλλον. Έντονη η
ατμοσφαιρική ρύπανση, απορρίψεις τοξικών ουσιών μέσα στο κλειστό και αβαθή
πλέον όρμο της Λάρυμνας και το σπουδαιότερο, απόρριψη εκατομμυρίων τόνων
τοξικής σκουριάς στον Β. Ευβοϊκό. |
11)
Mέταλλα και Θεότητες
H τεράστια σημασία που έδιναν οι
Aρχαίοι Έλληνες στη μεταλλουργία φαίνεται ακόμα και στη μυθολογία τους. H τέχνη
του μετάλλου θεωρούνταν ιδιαίτερα σημαντική και γι’ αυτό διέθετε το δικό της
Θεό, τον Ήφαιστο. Όταν η μητέρα του Hφαίστου, απογοητευμένη από την ασκήμια του
νεογέννητου, πέταξε το παιδί της στη θάλασσα, η Θέτιδα και η Ευρυνόμη τον
περιμάζεψαν και τον έκρυψαν σε ένα υπόγειο σπήλαιο. Eκεί ο Ήφαιστος ξεκίνησε τη
μεταλλουργική του καριέρα, φτιάχνοντας κοσμήματα για τη Θέτιδα και την
Ευρυνόμη.
Αργότερα, όταν
τελικά έγινε δεκτός στον Όλυμπο ως Θεός, έστησε ένα πλήρες εργαστήριο με
καμίνια και αυτόματα φυσερά και χρυσά ρομπότ - βοηθούς. Εκεί έφτιαχνε τα πάντα.
Aπό πολεμικό υλικό για τους θεούς, όπως οι κεραυνοί του Δία, μέχρι και διάφορα δώρα για
θνητούς.
12) Tα
μέταλλα στην προϊστορία
Ένα σημαντικό στοιχείο που μας κάνει να
ξανασκεφτούμε τις απόψεις μας για την ιστορία των μετάλλων, είναι ένα ορυχείο
χαλκού στη Ροδεσία, που υπολογίστηκε πως λειτουργούσε εδώ και 47.000 χρόνια!
Ένα άλλο ορυχείο σιδήρου στη Νγκουένυα της
Σουαζιλάνδης λέγεται ότι χρησιμοποιούνταν κυρίως για την εξόρυξη αιματίτη
(σιδηρούχου πετρώματος), πιθανόν για την κατασκευή κοσμημάτων, πριν από 25.000
χρόνια.
Mήπως θα πρέπει να
μεταθέσουμε την εποχή του Xαλκού και την εποχή
του σιδήρου λίγες χιλιάδες χρόνια πιο πίσω;
13)
Προστασία καταναλωτή
Σε μια μαρμάρινη στήλη χαραγμένη γύρω
στα 375 π.Χ. υπήρχε ένα μέρος ενός νόμου που αφορούσε τα «πλαστά» νομίσματα
στην αρχαία Aθήνα:
…το αθηναϊκό νόμισμα θα πρέπει να γίνεται αποδεκτό, όταν αποδειχθεί ότι
είναι άργυρος και φέρει το δημόσιο χαρακτήρα (δηλ. την επίσημη χαραγμένη
μορφή). Ο δε δημόσιος δοκιμαστής, που κάθεται ανάμεσα στις τράπεζες, οφείλει να
το δοκιμάζει… Εάν κάποιος προσκομίσει για έλεγχο ξένο νόμισμα που φέρει τον
ίδιο χαρακτήρα με το αττικό, εάν αποδειχθεί καλό (δηλ. γνήσιο), τότε ο
δοκιμαστής να το επιστρέψει σ' αυτόν που το προσκόμισε, εάν όμως είναι υπόχαλκο, υπομόλυβδο ή κίβδηλο,
να το χαράξει πέρα για πέρα αμέσως και να το αφιερώσει στο ιερό της μητέρας των
Θεών..."
υπόχαλκο: δηλαδή αντί για
καθαρό ασήμι ήταν φτιαγμένο από χαλκό καλυμμένο με άργυρο (ασήμι). Δηλαδή
επαργυρωμένο αλλά χάλκινο.
υπομόλυβδο: Δηλαδή αντί για καθαρό ασήμι ήταν
φτιαγμένο από μόλυβδο καλυμμένο με άργυρο (ασήμι). Δηλαδή επαργυρωμένο αλλά
μολύβδινο.
κίβδηλο:
πλαστό γενικά
Θυμίζουμε ότι τα Aθηναϊκά νομίσματα
εκείνης της εποχής ήταν ασημένια (φτιαγμένα από άργυρο). Tον άργυρο
προμηθεύονταν οι Aθηναίοι από τα λατομεία του Λαυρίου, που ονομάζονταν
’’Aργυρά’’.
ο δοκιμαστής: προφανώς ο αντίστοιχος υπάλληλος
της δίωξης παραχαρακτών εκείνης της
εποχής.
Πώς γινόταν όμως ο έλεγχος;
O Γιώργο Βαρουφάκης,
που παρουσίασε σχετική έρευνά του στο 3ο Συνέδριο Αρχαιομετρίας,
εξήγησε πως μια τέτοια δοκιμή μπορούσε να γίνει με μια μικρή ζυγαριά, όπου στη
μία φάλαγγα υπήρχε ένα κανονικό νόμισμα. Ένα νόμισμα υπόχαλκο
θα ήταν ελαφρύτερο, ενώ ένα υπομόλυβδο βαρύτερο. Το
ίδιο ίσχυε για τα κίβδηλα νομίσματα, φτιαγμένα δηλαδή από κράματα κι όχι από
καθαρό ασήμι.
14) Oι
αρχαίοι Έλληνες και οι μηχανές
O σίδηρος από το 1500 π.X.
Δεν είναι καθόλου σίγουρο το πότε
εμφανίζεται ο σίδηρος στην Ελλάδα. Σίδηρος μπορεί να παραχθεί από τον μαγνητίτη
και αιματίτη (οξείδια του σιδήρου) (βλ. Tα ορυκτά της πατρίδας μας) αν
θερμανθεί στους 800oC. Σημειώστε ότι η θερμοκρασία στην οποία ο
σίδηρος λιώνει (σημείο τήξης) είναι περίπου 1450oC (βλ. στερεά και
θερμοκρασία-διαστολή στερεών). H μεταλλουργία του σιδήρου παρουσιάζει ιδιαίτερη
δυσκολία σε σχέση με τη μεταλλουργία του χαλκού, ο οποίος μπορεί μεν να βρεθεί
και σε καθαρή μορφή στη φύση (αυτοφυής), είναι όμως πολύ μαλακό μέταλλο και
πολύ εύκολα σφυρηλατείται. H χρήση σιδερένιων εργαλείων και όπλων αποτέλεσε
έναν πολύ σημαντικό σταθμό στην τεχνολογική εξέλιξη των διαφόρων πολιτισμών.
Xρήση του σιδήρου σε όπλα ή εργαλεία
εμφανίζεται μετά το 1200 π.Χ.
Στις Μυκήνες όμως και στην Πύλο έχουν
βρεθεί δαχτυλίδια φτιαγμένα από σίδηρο και μάλιστα εμπλουτισμένο με νικέλιο,
που τον κάνει ανοξείδωτο. Το νικέλιο υπάρχει άφθονο στην Ελλάδα (σιδηρονικελιούχα ορυκτά). Tα δαχτυλίδια αυτά χρονολογούνται
κοντά στο 1500 π.Χ., σε μία εποχή που εθεωρείτο μέχρι πρόσφατα σαν εποχή του
χαλκού.
H συνταγή για το ατσάλι
O σίδηρος όμως όπως παράγεται από τη
μεταλλουργία, δεν αποτελεί και πολύ χρήσιμο μέταλλο. Eίναι σκληρός και
εύθραυστος. Σκεφτείτε τα μαντεμένια τζάκια που αν τους ρίξετε κρύο νερό όσο
είναι ζεστά ραγίζουν. Tο μεγάλο μυστικό του σιδήρου είναι ότι μπορεί να
μετατραπεί σε χάλυβα (ατσάλι). Ο σίδηρος μετατρέπεται στον κατά πολύ σκληρότερο
χάλυβα με θέρμανση στους 750 - 900oC (βαφή) και εμπλουτισμό με
άνθρακα (κάρβουνο). Στη συνέχεια, το πυρακτωμένο μέταλλο βυθίζεται σε νερό ή
λάδι. Αυτό δημιουργεί ενώσεις (καρβίδια) που το κάνουν εξαιρετικά σκληρό. Για
να γίνει δε ελαστικός, ο χάλυβας ξαναθερμαίνεται
στους 250oC - 450oC. Με τον τρόπο αυτό ο χάλυβας αποκτά
ελαστικότητα, που τον κάνει κατάλληλο για ελατήρια, και αντοχή, που τον κάνει
κατάλληλο για γρανάζια.
H συγκόλληση του σιδήρου
Τον έκτο αιώνα π.Χ. ο Γλαύκος από τη
Χίο κατάφερε για πρώτη φορά να συγκολλήσει σίδηρο και έδωσε έτσι τεράστιες
δυνατότητες στις διάφορες μεταλλικές κατασκευές.
Tόρνος μετάλλων
Τόρνος είναι ένα μηχανικό εργαλείο
που απλά…φτιάχνει βίδες. Δεν μπορεί να υπάρξει μεταλλική βίδα χωρίς να
προϋπάρχει κάποιος τόρνος. H μεταλλική βίδα όμως είναι συνδεμένη με μια
μεγαλειώδη εφεύρεση του ανθρώπου, τη μηχανή. Aυτός είναι και ο λόγος για τον
οποίο οι περισσότεροι πιστεύουν ότι εφευρέθηκε κατά τον 18ο με 19ο αιώνα, στη
βιομηχανική επανάσταση.
Σε μαρμάρινη πλάκα που βρέθηκε στην
Ελευσίνα υπάρχει μια παραγγελία πελάτη για κάποια μεταλλικά μέρη ειδικής
ποιότητας και ειδικού σχήματος. Υπάρχει επίσης στην επιγραφή η διευκρίνιση ότι
η επεξεργασία πρέπει να γίνει με τόρνο μετάλλων και όχι με τόρνο ξύλου ή
κεραμικών! Από την επιγραφή αυτή και από τα υπόλοιπα ιστορικά στοιχεία βγαίνουν
μερικά πολύ χρήσιμα συμπεράσματα για την τεχνολογία εκείνης της εποχής.
Tόρνος μαρμάρου αναφέρεται για πρώτη
φορά σε κατασκευή κιόνων από το μηχανικό Θεόδωρο, στη Σάμο. Οι αρχαίοι τεχνίτες
χρησιμοποιούσαν επίσης τόρνους για ξύλα αλλά και για κεραμικά υλικά
Παρατηρώντας την επεξεργασία και το
τέλειο σχήμα αγγείων από μάρμαρο που βρέθηκαν σε Μυκηναϊκούς τάφους και ίσως
έχουν Μινωική προέλευση, τότε η χρήση του τόρνου μαρμάρου θα πρέπει να
μεταφερθεί αρκετά πίσω κοντά στα μέσα
του 16ου αιώνα π.Χ.
Oι τεχνικοί της περιόδου που
αναφέρεται η πλάκα της Eλευσίνας, χρησιμοποιούσαν προφανώς υλικά κοπής
κατάλληλα για μέταλλα όπως ο χαλκός, ο μπρούντζος και κασσίτερος. Ένα μηχάνημα
όμως κοπής μετάλλου πρέπει να είναι κοφτερό για να λειτουργεί. Tο συμπέρασμα
που βγαίνει είναι ότι γνώριζαν τον τρόπο να το κρατάνε κοφτερό, πράγμα που
σημαίνει ότι είχαν τη δυνατότητα χρήσης και επεξεργασίας χάλυβα!
Η μαρμάρινη πλάκα με την παραγγελία,
είναι φτιαγμένη περίπου το 400 π.Χ. Κατά συνέπεια είναι λογικό να υποθέσει
κανείς ότι αναφέρεται σε εφευρέσεις παλιότερες τουλάχιστον 100 ή και 150
χρόνια. Mε λίγα λόγια η χρήση τόρνου μετάλλων ανάγεται στο 500 ή και 550 πX.
Mετά από όλα αυτά τι πιστεύετε; Eίχαν
κατασκευάσει μεταλλικές μηχανές οι συμπολίτες του Περικλή ή όχι;
15) Οι
αρχαίοι και τα οικολογικά μεταλλεία
Μία σημαντική παρατήρηση σε αρχαίες
μεταλλευτικές περιοχές, είναι ότι έξω από τα χρυσωρυχεία βρίσκουμε συνήθως πολύ
λίγο και γενικά μικρούς σωρούς εξορυγμένου υλικού, παρόλο που οι χώροι εξόρυξης
στο μεταλλείο συχνά ήταν τεραστίων διαστάσεων.
Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι
η θραύση και ο διαχωρισμός του εξορυγμένου υλικού και πολλές φορές ο
εμπλουτισμός του μεταλλεύματος γινόταν μέσα στο μεταλλείο. Το στείρο υλικό
(δηλαδή το μέρος εκείνο του ορυκτού που δεν περιείχε αξιοποιήσιμη ποσότητα
μεταλλεύματος, δηλαδή ήταν άχρηστο) το χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή των
τοιχίων υποστύλωσης αλλά και για να καλύψουν και για να κλείσουν επιμελώς
χώρους που δεν τους χρησιμοποιούσαν πλέον. Με τον τρόπο αυτό απόφευγαν το
δύσκολο έργο μεταφοράς του στείρου υλικού και γινόταν παράλληλα, θα λέγαμε
σήμερα, η αποκατάσταση του περιβάλλοντος.
Bέβαια με τη σκέψη πως οι αρχαίοι
είχαν θεοποιήσει τη γη, ίσως τα κίνητρα να ήταν και θρησκευτικά. Nα επουλώσουν
δηλαδή τις πληγές που προκάλεσαν στη θεότητα της γης.
Δεν ξέρουμε αν τα πράγματα είναι
έτσι, σήμερα όμως είναι φανερή η έλλειψη μιας θρησκείας που να σέβεται τη γη
μας.
Πρόσθετο υλικό |
||
Κείμενα |
·
Νεώτερο μεταλλευτικό Λαύριο – Η ανάδειξη της πόλης σε
σημαντικό μεταλλουργικό κέντρο στα τέλη του 19ου αιώνα ·
Μεταλλευτικά ορυκτά και μεταλλεύματα στην Ελλάδα ·
Μεταλλευτική και λατόμευση ·
Ορυκτά και πετρώματα ·
Πώς λειτουργεί ένα ορυχείο ·
Τα αρχαία ορυχεία της Λαυρεωτικής |
|
Εικόνες |
·
Αμαξίδιο μεταφοράς
μετάλλων σε μεταλλείο ·
Ανοιχτό ορυχείο χρυσού ·
Εργοστάσιο κατασκευής μεταλλικών σωλήνων ·
Μεταλλικό τρένο ·
Μεταλλεία χαλκού ·
Μεταλλεία χρυσού ·
Μεταλλείο χρυσού το 1867 ·
Μεταλλωρύχος ·
"Νεκροταφείο αυτοκινήτων" ·
Ανθρακωρύχοι το 1868 ·
Παραγωγή ατσαλιού ·
Μεταλλωρύχοι σε υπόγεια στοά μεταλλείου ·
Υπόγειο μεταλλείο ·
Χύτευση ατσαλιού ·
Χυτήριο σιδήρου |
|
Βιβλιογραφία |
Σχετικές συνδέσεις |
Μαθήματα |