1. Ο ανθρώπινος οργανισμός

 

Οι εναλλακτικές ιδέες των παιδιών

Oργάνωση του σώματος (Carey, 1985)

Σύμφωνα με τις ιδέες των παιδιών:

·        το ότι το ανθρώπινο σώμα περιλαμβάνει πολυάριθμα όργανα τα οποία λειτουργούν μαζί για τη διατήρηση της ζωής, γίνεται κατανοητό γύρω στην ηλικία των 10 ετών και όχι νωρίτερα

·        σχέσεις αιτιότητας για τις λειτουργίες των οργάνων εμφανίζονται μόνο προς το τέλος του Δημοτικού Σχολείου.

 

Nευρικό σύστημα

·        γνωρίζουν λίγα για τα νεύρα

·        κάποια ισχυρίζονται ότι δεν έχουν καθόλου νεύρα

·        κανένα δεν αποδίδει στα νεύρα τη λειτουργία της μεταφοράς μηνυμάτων ή του ελέγχου των δραστηριοτήτων

 

Τα παιδιά των 11 ετών (Johnson, 1982):

·        αρνούνται το ρόλο του εγκεφάλου όταν κοιμούνται, όταν κλείνουν τα μάτια ή όταν βήχουν

·        δεν μπορούν να εξηγήσουν με παραδείγματα τη φράση «ο εγκέφαλος ελέγχει την εκούσια και την ακούσια κίνηση».

 

Mυϊκό – σκελετικό σύστημα

Τα μικρότερα παιδιά, με βάση τα ευρήματα (Caravita κ.ά.,1987):

·        δε σχετίζουν τους μύες με τη σάρκα

·        δεν αναγνωρίζουν τη λειτουργία του σκελετού στην κίνηση

·        οι εικόνες δεν βοηθούν ιδιαίτερα στην κατανόηση. Tα παιδιά κατανοούν καλύτερα με την προφορική συζήτηση και με πρακτικές ασκήσεις με προπλάσματα.

 

Οι μαθητές Ε’ και Στ’Δημοτικού: με βάση τα ευρήματα (Ψαρρός & Σταυρίδου, 2002):

·        αν και γνωρίζουν ότι οι μύες είναι υπεύθυνοι για τις κινήσεις του χεριού τους, δεν κάνουν καμία αναφορά στα οστά, δείχνοντας να μην αντιλαμβάνονται ότι η μυϊκή συστολή προκαλεί την κίνηση των οστών

·        πιστεύουν ότι μέσα στο βραχίονα ή στον πήχη υπάρχει ένας μυς

·        οι μύες “αγκαλιάζουν” τα οστά και αποτελούν ένα περίβλημα αυτών

·        οι μύες είναι τοποθετημένοι ανάμεσα στα οστά

·        στο εσωτερικό του χεριού υπάρχουν δύο μύες, ο ένας στο εμπρός μέρος του χεριού και ο άλλος στο πίσω μέρος, καθένας από τους οποίους εκτείνεται από τον ώμο μέχρι την παλάμη.

 

 

Ο χάρτης του σώματος

Η ενότητα αυτή αποτελεί μια πρώτη επαφή με τον ανθρώπινο οργανισμό:

 

Οι μαθητές επιδιώκεται:

·          Να γνωρίζουν τη σχετική θέση που έχουν τα συστήματα μεταξύ τους, μέσω των έγχρωμων αναπαραστάσεων του κάθε συστήματος χωριστά.

·          Να αντιληφθούν τη σημασία της συνεργασίας των διαφόρων συστημάτων. Ο τελευταίος στόχος μπορεί να επιτευχθεί με συνεχή πλοήγηση σε όλες τις σχετικές με το θέμα σελίδες του προγράμματος.

·          Να κατονομάζουν τα συστήματα και τα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού, με τη βοήθεια των εικόνων.

 

 

Ο χάρτης

: Εμφανίζεται η εικόνα ενός άντρα του οποίου ο οργανισμός θα μελετηθεί στη συνέχεια, ως προς τα συστήματα που τον αποτελούν.

Το εισαγωγικό ερέθισμα δίνεται μέσω του βίντεο, που παρουσιάζει το υπερηχογράφημα ενός εμβρύου. Το θαύμα της ζωής, που ξεκινάει με ένα μόνο κύτταρο και καταλήγει στη δημιουργία ολόκληρου οργανισμού.

 

Το μυϊκό

Συζήτηση και διατύπωση υποθέσεων για την κίνηση των μυών, την ενέργεια που απαιτείται και σύνδεση με το: Φυσική Χημεία>η χημική αντίδραση από κοντά>η χημική αντίδραση>στον οργανισμό μας

 

Το σκελετικό

·          Αναγνώριση από τους μαθητές κάποιων χαρακτηριστικών οστών (π.χ. λεκάνης, θωρακικά, βραχίονας, κνήμη κτλ.)

·          Αναφορά στο ασβέστιο που απαιτείται για το σχηματισμό ενός γερού σκελετικού συστήματος στην ηλικία της ανάπτυξης και σύνδεση με τη διατροφή.

·          Tο «μεδούλι», δηλαδή ο μυελός των οστών, αποτελεί το εργοστάσιο παραγωγής κυττάρων του αίματος.

 

Το νευρικό

Ο δάσκαλος μπορεί να προκαλέσει το ενδιαφέρον των παιδιών εξηγώντας ότι τα μηνύματα (νευρικές ώσεις) δεν είναι τίποτε άλλο παρά μεταφορά ηλεκτρονίων, όπως στην περίπτωση του ρεύματος. Σύνδεση με: >Φυσική χημεία>ηλεκτρικό ρεύμα και να πείσει μέσω πειραμάτων ότι η μεταφορά του ερεθίσματος απαιτεί κάποιο χρόνο (πειράματα με αντανακλαστικά, όπως το γνωστό με το χαρτονόμισμα που αφήνουμε ξαφνικά ανάμεσα στα δάχτυλα και δεν προλαβαίνουμε να τα κλείσουμε κτλ.). ή να κάνει πειράματα με μύες που λειτουργούν παρά τη θέλησή μας, π.χ. αντανακλαστικό κλείσιμο του ματιού.

 

Το κυκλοφορικό

Παρατηρώντας στην οθόνη το χάρτη του κυκλοφορικού συστήματος του ανθρώπινου οργανισμού, μπορούν να τεθούν τα εξής ζητήματα:

·          Τι συμβολίζουμε με το μπλε και τι με το κόκκινο χρώμα; (φλέβες και αρτηρίες)

·          Τι προβλέπεις ότι θα συμβεί αν το αίμα δε φτάνει σε ένα σημείο του σώματος; (τελικά θα νεκρωθεί)

·          Από πού προέρχονται οι «άχρηστες ουσίες», όπως το διοξείδιο του άνθρακα, που απομακρύνει το φλεβικό αίμα; (από τις καύσεις των κυττάρων και απομακρύνεται από τους πνεύμονες με την εκπνοή) σύνδεση με: ο ανθρώπινος οργανισμός> ο ρόλος του οξυγόνου.

 

Το αναπνευστικό

Επαναφέρεται η σημασία και ο ρόλος του οξυγόνου για τη διατήρηση του ανθρώπου στη ζωή (το χρειάζεται ο οργανισμός για την καύση των τροφών η οποία παράγει την ενέργεια. Προϊόν της καύσης είναι το διοξείδιο του άνθρακα, που αποβάλλεται κατά την εκπνοή).

 

Το πεπτικό

Ο δάσκαλος εξηγεί ότι η διαδικασία της πέψης είναι μια χημική διαδικασία η οποία σκοπεύει στη διάσπαση των τροφών σε απλούστερα δυνατά συστατικά, ώστε να μπορέσει ο οργανισμός να τα αξιοποιήσει. Από αυτά, άλλα είναι αξιοποιήσιμα και άλλα όχι, γιατί λείπουν τα σχετικά ένζυμα.

 

Μάθε για τα κύτταρα

Οι μαθητές επιδιώκεται:

·         Να γνωρίσουν τα διάφορα οργανίδια του κυττάρου και να συνειδητοποιήσουν την πολυπλοκότητα της συνεργασίας τους.

·          Να γνωρίζουν ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από πολλά είδη κυττάρων.

·         Να γνωρίζουν τη σημασία μερικών ειδών κυττάρου (ερυθροκύτταρο, νευρικό κύτταρο, λιποκύτταρο).

 

Μέσα στο κύτταρο

: Εμφανίζεται ένα σκίτσο τυπικού ανθρώπινου κυττάρου, με τα βασικά του μέρη (μεμβράνη, πυρήνας, κυτταρόπλασμα, ριβόσωμα, μιτοχόνδριο). Με «κλικ» στην αντίστοιχη λέξη, υποδεικνύεται η θέση του μέσα στο κύτταρο και εμφανίζεται σχετικό κείμενο.

 

Ο δάσκαλος εξηγεί ότι το κύτταρο αποτελεί την πρώτη έκφραση της επίσημης ζωής στον πλανήτη μας. Οποιοδήποτε κύτταρο αποτελεί αυτοτελή ζωντανό οργανισμό. Ζωή δεν είναι μόνο τα προβατάκια και οι αγελάδες. Υπάρχει ένας τεράστιος σε αριθμό, αθέατος με γυμνό μάτι, ζωντανός κόσμος, των μικροοργανισμών, στον οποίο και στηρίζεται η ζωή στον πλανήτη μας. (σχετικό video «Μικροοργανισμοί σε μια σταγόνα νερό»)

Ο δάσκαλος, επίσης, τονίζει την περιεκτικότητα του κυττάρου σε νερό, πόσο σημαντικό είναι αυτό για τη λειτουργία του και πόσο δύσκολο είναι να αναπτυχθεί ζωή χωρίς νερό. Μπορεί να αναφερθεί ακόμα, και στο ότι όταν οι επιστήμονες αναφέρονται σε ίχνη ζωής σε κάποιο πλανήτη, δεν εννοούν… «πράσινα ανθρωπάκια» με κεραίες αλλά απολιθώματα κάποιου κυττάρου. (σύνδεση με: διαθεματικά σενάρια>από την άμαξα... στο διαστημόπλοιο>ζωή σε άλλους πλανήτες)

 

Είδη κυττάρων

: Εμφανίζονται τρία βασικά είδη ανθρώπινων κυττάρων και σχετικά κείμενα, με «κλικ» του μαθητή στην αντίστοιχη λέξη..

 

Ο δάσκαλος τονίζει την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου οργανισμού, εξηγεί ότι ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει 200 περίπου διαφορετικά είδη κυττάρων που το καθένα εκτελεί διαφορετικές λειτουργίες.

 

Ας παίξουμε

Συστήματα και όργανα

: Κλασικό παιχνίδι ταχύτητας λήψης αποφάσεων και ομαδοποίησης. Tρία κουτιά με την ένδειξη «πεπτικό»-«κυκλοφορικό»-«αναπνευστικό» στη βάση της οθόνης. Πινακίδες με  τίτλους: οισοφάγος, αρτηρίες, δωδεκαδάκτυλο  κλπ., «πέφτουν» από ψηλά και ο μαθητής πρέπει να αναγνωρίσει το σύστημα στο οποίο ανήκουν και να πιέσει έγκαιρα το κατάλληλο πλήκτρο, ώστε να οδηγηθούν στο σωστό κουτί. Αν καθυστερήσει ή πιέσει λάθος πλήκτρο, το παιχνίδι διακόπτεται και πρέπει να αρχίσει από την αρχή. Όταν το παιχνίδι ολοκληρωθεί, ο μαθητής επιβραβεύεται με ένα δυνατό χειροκρότημα. Όταν ο μαθητής μπαίνει στο παιχνίδι πιέζοντας το πράσινο εικονίδιο, τότε το παιχνίδι εξελίσσεται με πιο αργό ρυθμό.

 

Διδακτικοί στόχοι:

·          ενίσχυση της ικανότητας αναγνώρισης των οργάνων των τριών συστημάτων

·          ενίσχυση της ικανότητας λήψης γρήγορων και σωστών αποφάσεων

·          ενίσχυση της ικανότητας ομαδοποίησης των οργάνων

 

Πρόσθετο Υλικό

Ας παίξουμε

·          Συστήματα και όργανα

Ιστορική αναδρομή

·          Σταθμοί στην ιατρική επιστήμη

Βιογραφίες

·          Ιπποκράτης ο Κώος

·          Φλέμινγκ Αλεξάντερ 

·          Παστέρ Λουί

·          Παπανικολάου Γεώργιος

Βιβλιογραφία

Φύλλα εργασίας

Κριτήρια αξιολόγησης

Σχετικές συνδέσεις

Βίντεο

·          Υπερηχογράφημα εμβρύου

·          Υπερηχογράφημα καρδιάς

Φωτογραφίες

·          Ακτινογραφία θώρακα