Κώστας Βάρναλης Ο μεγαλύτερος σταθμόςΚάποιο «απόδημο» περιοδικό με ρώτησε: - Ποιος είναι ο μεγαλύτερος σταθμός της νεοελληνικής λογοτεχνίας; Κι απάντησα: - Ο μεγαλύτερος σταθμός της νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι η... αφετηρία της: δημοτικό τραγούδι, Κάλβος, Σολωμός. Αλλά δε δικαιολόγησα τη γνώμη μου. Ας το επιχειρήσω εδώ. Το τραγούδι του λαού είναι «πηγαίο», επομένως ζωντανό. Ο όρος «πηγαίο» δε θα πει άτεχνο. Τουναντίον είναι πολύ τεχνικότερο απ' όλην την «έντεχνη» ποίηση των βιρτουόζων του στίχου. Και για τη γλωσσική του ακρίβεια και για την κλασική του απλότητα και για τη δραματική του συντομία είναι παράδειγμα «μη περαιτέρω». Όλες αυτές τις ιδιότητες τοις απόχτησε στο χωνευτήρι του Χρόνου και της ομαδικής ψυχής του λαού, που το γέννησε. Και δεν είναι μόνον η μορφική τελειότητα, που το κάνει άφθαστο. Είναι η ουσία του. Η ουσία του είναι αληθινή κι αντικειμενική - κι όχι πλαστή κ' υποκειμενική. Μέσα σ' αυτό ζει παντοτινά η υγεία του λαού - η αγάπη της ελευθερίας. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη υγεία από την αγάπη της ελευθερίας. Είπανε μερικοί ιδεαλιστές (φιλόσοφοι «εκ των άνω») πως ουσία της ποίησης είναι το ιδανικό. Ουσία της Ποίησης είναι η Ελευθερία - το ανώτατο και καθολικότατο ιδανικό όλων των ανθρώπων κι όλων των καιρών. Ο Κάλβος στάθηκε το ίδιο ποιητής της Ελευθερίας. Όχι της δικής του παρά του έθνους, δηλ. του λαού. Ασκητικός, περήφανος κι αψηλονόητος τραγούδησε την Ελευθερία και την Αρετή (και δεν υπάρχει μεγαλύτερη Αρετή από την Ελευθερία!) με λόγια, που τα «εμψύχωνε το φύσημα του Θεού» και σαν αητός «απ' ένα βουνόν εις άλλο πετούσε τα δύσκολα κρημνά της αρετής επιβαίνων». Ύμνησε τους αγωνιστές, καταράστηκε τους προδότες και τους ξένους «προστάτες» και στάθηκε ως την τελευταία του ώρα «με τη λύρα του ολόρθος, σιμά εις του μνήματός του τ' ανοικτό στόμα», χωρίς να θαμβωθή από πλούτη ή μεγάλα ονόματα ή σκήπτρων ακτίνες»! Με το λαό κ' υπέρ του λαού - υπέρ της ελευθερίας του λαού. Έτσι από άτομο κλειστό, που είτανε, απλώθηκε στο λαό κ' έγινε Σύνολο. Το τρίτο μεγάλο Μάθημα της νεοελληνικής Γραμματείας είναι ο Σολωμός. Μάθημα ποιητικού ήθους, «απόλυτης» τεχνικής και καθολικότητας ιδεών. Μάθημα ελευθερίας εθνικής και πνευματικής μαζί. Φωτοδότης και όχι φωτοσβέστης. Είταν από εκείνους που «αγαπούν και σέβονται και λατρεύουν την Τέχνη τους, ωσάν το πλέον ακριβό πράμα της ζωής και ομοιώνονται με τα συμβεβηκότα. («Διάλογος»). Αγωνίστηκε να λευτερώσει το έθνος κι από τους ξένους τυράννους κι από τους ντόπιους, «Άλλο δεν έχω στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα». «Ίσως αναθεματίσετε την ώρα της επαναστάσεως», λέγει στους σοφολογιότατους. «Όχι! Όχι! Η Ευρώπη, που έχει προσηλωμένα εις εμάς τα μάτια της, για να ιδεί οπού συντρίβουμε τες άλυσσες της σκλαβιάς, δεν θέλει μάς ιδεί ποτέ να υποταχθούμε εις τριάντα τυράννους ξύλινους»! Πηγές υγείας οι τρεις πρώτες πηγές του νεοελληνικού Πνεύματος. Από τις πηγές αυτές δεν πήρε τίποτε η κατοπινή και μάλιστα η σημερινή μας έντεχνη Ποίηση. Το «ύδωρ ζων» έγινε λόγος νεκρός. Μόνον ο Παλαμάς προσπάθησε να σταθεί δίπλα στο λαό, «χαλαστής και πλάστης». Έχουμε βέβαια εξαίρετα ποιήματα - αλλ' ατομικά κι όχι καθολικά. Γι αυτήν την «κατιούσα» δε φταίνε μόνον τα άτομα παρά κι η εποχή τους. Εποχή «κατιούσα». Εποχή άρρωστη, ποιητές άρρωστοι! Ηγεσία σκλάβα, ποιητές σκλάβοι! Όμως ο λαός διατηρεί την υγειά του και την αποδείχνει σε πρώτην ευκαιρία. [πηγή: Κώστα Βάρναλη, Αισθητικά-Κριτικά Β΄, εκδ. «Ο Κέδρος», 1982, σελ. 278-280] |