Κείμενα ελλήνων και ξένων διανοουμένων και περιηγητών για τα Γλυπτά του Παρθενώνα - μεταξύ αυτών και η καταγγελία του λόρδου Βύρωνα - περιέχονται σε μια ανθολογία που θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες

Η κατάρα της Αθηνάς

ιστορία

Θερμού Μαρία
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 02/03/2003, 00:00 | ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ: 02/03/2003, 00:00

image

«...η Μεγάλη Βρετανία κρατεί αυτά τα μάρμαρα ως παρακαταθήκη μέχρις ότου της ζητηθούν από τους τωρινούς ή οποιουσδήποτε μελλοντικούς κυρίους της Πόλης των Αθηνών και μετά από ένα τέτοιο αίτημα αναλαμβάνει χωρίς διατυπώσεις ή διαπραγματεύσεις να τα επανατοποθετήσει όσο είναι δυνατόν στα μέρη από όπου είχαν αφαιρεθεί και στο μεταξύ θα φυλάσσονται προσεκτικά στο Βρετανικό Μουσείο». Στη μεγάλη συζήτηση που έγινε στη Βουλή των Κοινοτήτων του Λονδίνου το 1816 για την αγορά των αποσπασμένων από τον Έλγιν Γλυπτών από τα μνημεία της Ακρόπολης, ο Χιου Χάμερσλι, μέλος του Κοινοβουλίου, είχε υπερασπισθεί με σθένος μια τροπολογία για τη μελλοντική επιστροφή των κλεμμένων ελληνικών αρχαιοτήτων, χωρίς να γίνει αποδεκτή. Ο Χάμερσλι υπήρξε ένας από τους πολλούς Βρετανούς οι οποίοι στα χρόνια που θα ακολουθούσαν είχαν τη «γενναιότητα», όπως τη χαρακτηρίζει σε κείμενό του ο Κωνσταντίνος Καβάφης, να σταθούν αντίθετοι της άρνησης των βρετανικών κυβερνήσεων για την επιστροφή των Γλυπτών στην Ελλάδα.

Δύο περίπου αιώνες μετά την αφαίρεσή τους από τον Παρθενώνα, σε μια εποχή που το αίτημα της επιστροφής τους διατυπώνεται επισήμως από το ελληνικό κράτος βρίσκοντας συμπαραστάτες σε πολλά μέρη του κόσμου, οι πρώτες φωνές που ακούστηκαν τότε για τη βεβήλωση του μνημείου παραμένουν ιδιαίτερα σημαντικές. Ο λόρδος Βύρων, ο Ερνέστος Ρενάν, ο Τόμας Χάρντι, ο Ρότζερ Κέισμεντ, ο βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α´ ένωσαν τη διαμαρτυρία τους με τον Καβάφη, τον Παλαμά, τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή. Φωνές που αναδεικνύονται και σήμερα ισχυρές, όπως παρουσιάζονται μέσα από το βιβλίο «Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα και το Κατηγορώ του Byron» (εκδόσεις Ολκός), το οποίο πρόκειται να κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες. Με εισαγωγικό κείμενο από τη φιλόλογο, δρα Ευγενία Κεφαλληναίου για την καταστροφή του ιερού της Αθηνάς στην Ακρόπολη και τη μεταφορά των αρχαιοτήτων στη Βρετανία, την έντονη διαμαρτυρία και καταγγελία του λόρδου Βύρωνα και τις απηχήσεις της φιλελληνικής βυρωνικής ποίησης στην Ελλάδα. Αλλά και με κείμενα άλλων, βρετανών κυρίως, υποστηρικτών της επανένωσης των Γλυπτών.

Την τιμωρία του δράστη, που εκμεταλλεύθηκε τη θέση του εις βάρος ενός υπόδουλου λαού, ζητεί από τη θεά Αθηνά ο λόρδος Βύρων, η πιο φιλελεύθερη φωνή της Ευρώπης την εποχή εκείνη, στο έργο του «Η Κατάρα της Αθηνάς». Γιατί πράγματι - στο έργο πάντα - η θεά καταριέται τον Έλγιν, τη γενιά του και τη χώρα του για την καταστροφή που επέφερε στο ιερό της. Οσο για «Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ», όπως γράφει η κυρία Κεφαλληναίου, «είναι το ξέσπασμα της οργής του ποιητή για την κακή κατάσταση των νεοελλήνων και το σάλπισμά του για νέους αγώνες για την ελευθερία τους».

Κείμενα κυρίως βρετανών περιηγητών, όπως του Ντόντγουελ και του Κλαρκ, ολοκληρώνουν την προσέγγιση του θέματος, χωρίς να παραλείπονται και απόψεις άλλων βρετανών αξιωματούχων, οι οποίοι πήραν θέση σε διάφορες ιστορικές περιόδους υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών. Τέλος, παρατίθεται ο γνωστός κατάλογος Βισκόντι, στον οποίο αναφέρονται 253 αρχαία (χωρίς να συμπεριλαμβάνονται τα μικρά αντικείμενα) που αφαίρεσε ο Έλγιν από την Ακρόπολη. Και η έκδοση συμπληρώνεται από εικονογραφικό υλικό του 18ου και του 19ου αιώνα, που αποδίδει εύλογα την αντίστιξη της αρχιτεκτονικής κατάστασης του ιερού πριν και μετά την καταστροφή.
Οι «φωνές» διαμαρτυρίας

Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Απόδοτε τα Ελγίνεια Μάρμαρα

Είναι αναξιοπρεπές δι' έν μέγα έθνος το να επωφελήται από ημιαληθείας και ημιδικαιώματα. Η τιμιότης είναι η καλυτέρα πολιτική, και τιμιότης εις την περίπτωσιν των Ελγινείων Μαρμάρων σημαίνει απόδοσιν. Εάν πρόκειται περί του δευτέρου, είναι λυπηρόν ότι δεν ενεθυμήθει το απόφθεγμα του μεγάλου Γάλλου συγγραφέως «Όστις τρέχει πίσω από το πνεύμα αρπάζει την μωρίαν».
(10 Απριλίου 1891. Εις απάντησιν άρθρου κατά της επιστροφής των Γλυπτών του εκδότη του περιοδικού «Δέκατος Ένατος Αιώνας»)

Νεώτερα περί των Ελγινείων Μαρμάρων

«Ο θάνατος των πολιτικών ή διεθνών ζητημάτων είναι η λήθη. Ευτυχώς το ζήτημα περί αποδόσεως των Ελγινείων Μαρμάρων εις την Ελλάδα δεν πέπρωται ακόμη να λησμονηθή...

Είς των κυρίων ισχυρισμών των εναντιουμένων εις την απόδοσιν των Ελγινείων Μαρμάρων είναι ότι δι' αυτής η Αγγλία θα αναγνωρίση την αρχήν της αποδόσεως των κατά το μάλλον ή ήττον άνευ οριστικής ή ακριβούς νομιμότητος αποκτηθέντων και τότε πρέπει να γυμνωθώσιν αι αρχαιολογικαί συλλογαί της. Αλλά αυτή είναι η συνήθης υπεκφυγή εκείνων οίτινες θέλουσιν ευσχήμως να αποφύγωσι την εκτέλεσιν γενναίας πράξεως. Φοβούνται τας συνεπείας. Αλλά τέλος πάντων ποίαι είναι αι συνέπειαι αύται; Μη είναι υποχρεωμένος τις να φέρη όλα μέχρις υπερβολής; Είναι υποχρεωμένος τις να εξακολουθεί εφαρμόζων μίαν αγαθήν αρχήν μέχρις ότου διά της καταχρήσεως καταστή μωρά; Κατά την λογική ταύτην λοιπόν δεν πρέπει ποτέ να ελεή τις πτωχόν διότι αν ήτο να ελεήση όλους τους πτωχούς του κόσμου ήθελε καταντήση χιλιάκις πτωχότερος του πτωχοτέρου;

(29 Απριλίου 1891)

ΛΟΡΔΟΣ ΒΥΡΩΝ «Τσάιλδ Χάρολδ»

Τώρα το κρένει Βρεττανός, ποιος τώλπιζε, στοχάσου,

Πως η Αλβιόνα έχει χαρές στων Αθηνών το κλάμα.

Μα οι σκλάβοι κι αν τους σπάραξαν, ωιμέ! με τ' όνομά σου,

Μη στην Ευρώπη, είνε ντροπή, μην πης το ανόσιο δράμα.

Η ρήγισσα του πέλαγου, η ελεύθερη η Αγγλία

Από τη ματωμένη τους πατρίδα να ξεσπά

Τ' απομεινάρια τα στερνά που ανθίζαν στα μνημεία.

Ναι διαφεντέφτρα ευγενική που ο κόσμος αγαπά,

Με χέρι στρίγγλας ρήμαξες συντρίμμια που και χρόνια

Και οι τύραννοι σεβάστηκαν, μ' αγάπη ή ζηλοφθόνια.

(μετάφραση Στέφανου Μύρτα)

«Η Κατάρα της Αθηνάς»

Μα στερνός, στο σαστισμένο πλήθος, κάπου σε μιαν άκρη,

Ένας που ήσυχα κοιτάζει βουρκωμένος απ' το δάκρυ,

Μ' άλαλο θυμό και πόνο μια αυτά πούκλεψαν θαμάζει,

Μια σιχένεται τον κλέφτη σύψυχα κι ανατριχιάζει

Ω! που ζώντας και που σκόνη, δίχως σχώριο να γροικήση,

Ν' ακλουθιέται η αχορτασιά του η ιερόσυλη με μίση,

Και η εκδίκηση ως τον τάφο και πιο πέρα, το όνομά του

Να το κυνηγά, στο πλάγι του μωρόδοξου Ηροστράτου,

Και σε φύλλα λεκιασμένα και γραμμές που καίνε ας γίνη

Ατελείωτα να στράφτουν εμπρηστές ναών κι Ελγίνοι,

Καταδικασμένοι αιώνια στο ίδιο ανάθεμα κι οι δυο τους,

Που ίσως στο στερνό θε νάβρης και τον πιο χειρότερό τους,

Έτσι ας στέκουν, να τους βλέπουν τα μελλούμενα τα χρόνια,

Άγαλμα άσειστο, με βάση μοναχή, την καταφρόνια.

(μετάφραση Στέφανου Μύρτα)

ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΡΕΝΑΝ «Προσευχή επάνω στην Ακρόπολη»

Πόσο όμορφη θα είναι αυτή η μέρα, όπου όλες οι πόλεις, που πήραν κάτι από τα υπολείμματα του ναού σου, η Βενετία, το Λονδίνο, η Κοπεγχάγη, θα ξαναδώσουν πίσω τα κλοπιμαία τους, επανορθώντας έτσι την αδικία που έκαμαν! Θα σχηματίσουν επίσημες αντιπροσωπείες, αρχαιολογικές αποστολές στα ιερά μέρη της Ελλάδος για να ξαναδώσουν τα αρχαία μνημεία, που κρατούν ακόμη στην κατοχή τους...

[πηγή: εφημ. Το Βήμα, 2/3/2003 <www.tovima.gr>]

info