Η Ταφή του κόμητος Οργκάθ


Ο πιο διάσημος πίνακας του Γκρέκο αναπαριστά μια παλαιά παράδοση του Τολέδου, ένα θαύμα που έλαβε χώρα κατά τη μεσαιωνική εποχή στην περιοχή : την ταφή του αφέντη του Οργκάθ από τα χέρια των Αγίων Στεφάνου και Αυγουστίνου ως δείγμα αναγνώρισης της ταπεινότητάς του, της αφοσίωσής του στους αγίους και των φιλανθρωπικών του έργων σε διάφορες εκκλησιαστικές οργανώσεις. Η παραγγελία για ένα μεγάλο πίνακα που θα αναπαριστά το θαύμα ανατέθηκε στον Γκρέκο με  οδηγία να απεικονίσει στο κάτω μέρος την ταφή του κόμητα και στο πάνω μέρος τη δόξα των ουρανών που ανοίγουν για να τον δεχτούν. Πρόκειται για ένα απ’ τα πιο δυναμικά έργα του Θεοτοκόπουλου, με δύο βασικές ιδέες: την τοποθέτηση του θαύματος σε χρόνο σύγχρονο της φιλοτέχνησης του έργου και την αναπαράσταση στο άνω μέρος του πίνακα της κρίσης και της ανάληψης της ψυχής του αφέντη του Οργκάθ στους ουρανούς. Στο κάτω μέρος, ο Γκρέκο απεικόνισε το θαύμα τοποθετώντας στο κέντρο της σκηνής τον Άγιο Αυγουστίνο και τον Άγιο Στέφανο να παίρνουν το σώμα του κόμη και να ετοιμάζονται να το τοποθετήσουν στον τάφο. Και οι τρεις φορούν πλούσια ενδύματα που διαμορφώνουν μια χρωματική έκρηξη σε σχέση με το μαύρο που τους περιβάλλει. Γύρω από αυτή την ομάδα, ο ζωγράφος απεικόνισε πλήθος κόσμου που παρακολουθούσε. Στα δεξιά του πίνακα εμφανίζονται οι κληρικοί που παρίστανται στην κηδεία, ενώ πάνω απ’ τις μορφές των αγίων και πίσω από τους κληρικούς, βρίσκεται μια πολυάριθμη σύνθεση ανθρώπων ντυμένων σύμφωνα με τη μόδα του 16ου αιώνα που παρακολουθούν το θαύμα και αντιδρούν ποικιλοτρόπως. Κάποιοι όπως ο κληρικός με το λευκό άμφιο ή ο ευγενής του Σαντιάγκο που στέκεται πίσω από τους αγίους, χειρονομούν και τα επιμήκη και κομψά χέρια τους, που προβάλλουν αίφνης πάνω στο μαύρο βάθος, προσδίδουν έναν ρυθμικό τόνο κίνησης σε μια σκηνή σιωπής. Πρόκειται χωρίς αμφιβολία για προσωπογραφίες, στην εποχή μας ωστόσο δεν είναι δυνατόν να αναγνωριστούν. Είναι γενικά αποδεκτό πως το παιδί στα αριστερά του Αγίου Στεφάνου αναπαριστά το γιο του ζωγράφου. Στην πραγματικότητα, ο Γκρέκο δεν αντιμετώπισε τη σκηνή σαν ιστορικό γεγονός παρά τη μετέφερε στην εποχή του, αποδίδοντας με αξιοθαύμαστο νατουραλισμό μια σύγχρονη τελετή ταφής. Η σκηνή διαδραματίζεται σε έναν χώρο απροσδιόριστο, όπου η γήινη και η ουράνια σφαίρα ενώνονται χωρίς κάποια αίσθηση συνέχειας, ενώ το θαύμα λαμβάνει χώρα σε απολύτως πρώτο επίπεδο.