Στην Ιταλία του 15ου αιώνα κυριαρχούσαν πέντε τοπικά κράτη - το Μιλάνο,
η
Βενετία, η Νεάπολη, η Φλωρεντία και το Παπικό κράτος της Ρώμης. Στα
πλαίσια του βασικού αυτού σχήματος, γνώριζαν μεγάλη ακμή διάφορα μικρότερα
κράτη υπό την ηγεσία των αρχηγικών τους οικογενειών,
των d' Este στην
Φερράρα, των Malatesta στο Ρίμινι, των Gonzaga στη Μάντοβα και των Montefeltro
στο Ουρμπίνο. Χάρη σε διάφορες συμμαχίες διατηρήθηκε μια ανήσυχη ισορροπία
δυνάμεων. Οι επιδέξιοι χειρισμοί αντικατέστησαν την ωμή βία,
καθώς η διπλωματία
αντικαθιστούσε τον πόλεμο και ο πολιτισμός γινόταν ισχυρό εργαλείο κρατικής
προπαγάνδας.
Οι
οικονομικοί και πολιτικοί ανταγωνισμοί,
όμως, αντικαθρεπτίζονταν σε μια
έλλειψη ομοιομορφίας μεταξύ των διαφορετικών κέντρων σε ό,τι αφορούσε
την προστασία των τεχνών. Οι απόλυτοι άρχοντες σε κάποιες πόλεις μπορούσαν
να εκμεταλλευτούν την αυτοκρατορική εικόνα της αρχαίας Ρώμης με τρόπους
που θα ήταν απαράδεκτοι στη Φλωρεντία,
όπου υπήρχε δημοκρατικό σύστημα
διακυβέρνησης. Η επιδεικτικότητα αποτελούσε βασικό στοιχείο στην προβολή
της απόλυτης εξουσίας και ο ηγεμόνας είχε πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες
όσον αφορά την προστασία της τέχνης.
Μάντοβα-
Η πόλη της Μάντοβας ήταν ουσιαστικά ένα νησί,
περιβεβλημένο στις τρεις
πλευρές του από έλη. Η θέση της στα σύνορα μεταξύ των κρατών του Μιλάνου
και της Βενετίας της εξασφάλιζε την ανεξαρτησία.
Μέσα από τη σύναψη γαμήλιων
δεσμών και μιας συνετής πολιτικής στήριξης διαφόρων ηγεμόνων της Ιταλίας
και της Βόρειας Ευρώπης, ο Λουντοβίκο Γκονζάγκα,
δεύτερος μαρκήσιος της
Μάντοβας και οι διάδοχοί του πέτυχαν να προσδώσουν στη Μάντοβα ένα γόητρο
πολύ μεγαλύτερο απ' αυτό που αντιστοιχούσε στο μέγεθός της.
Ένα μεγάλο
μέρος της επιτυχίας της οφειλόταν στην εικόνα πλούτου και δύναμης που
προβαλλόταν στην αυλή της Μάντοβας και που τη μεταμόρφωναν από μια άσημη
και ανθυγιεινή πόλη σε ένα από τα πιο σημαντικά πολιτισμικά κέντρα της
Αναγέννησης.
Ουρμπίνο-
Ήταν ένα άλλο μικρό κράτος που επωφελήθηκε από την επιθυμία του επίδοξου
ηγεμόνα του να δημιουργήσει ένα σημαντικό πολιτισμικό κέντρο ως έκφραση
της δύναμής του. Ο Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο (1422-82) ήταν μισθοφόρος,
στον
οποίο είχε απονεμηθεί από τους Πάπες, σαν ανταμοιβή των υπηρεσιών του,
ο
τίτλος του Δούκα. Οι στρατιωτικές του υπηρεσίες τον είχαν κάνει ιδιαίτερα
πλούσιο. Ο Φεντερίκο χρησιμοποίησε την περιουσία του για να φτιάξει
μια αυλή που ήταν ίσως η πιο λαμπρή απ' όλες τις αυλές της Αναγέννησης.
Μιλάνο-
Το Μιλάνο το 15ο αιώνα ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Ιταλίας.
Σημαντικό
κέντρο από την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχε ακμάσει τον 14ο
αιώνα. Ο πλούτος και το γόητρο της αυλής των Σφόρτζα πρόσφερε σημαντικές
ευκαιρίες απασχόλησης σε καλλιτέχνες που
συνέρεαν απ' όλη την Ιταλία. Μεταξύ
αυτών ξεχωρίζουν οι Λεονάρντο ντα Βίντσι και Μπραμάντε.
Φλωρεντία-
Ο τραπεζίτης Κόζιμο των Μεδίκων αναδεικνύεται ντε φάκτο ηγέτης της Φλωρεντίας
χάρη στην τεράστια περιουσία του, την ισχυρή προσωπικότητά του και την
ικανότητά του να ελέγχει την κυβέρνηση μέσω των εκλεγμένων αντιπροσώπων
της. Αυτός και οι απόγονοί του παρά το ότι ενεργούσαν στην πολιτική
ζωή της πόλης ως κυρίαρχοι, προωθούσαν μια εικόνα του εαυτού τους ως
υποστηρικτών της δημοκρατίας. Η ακμή της αστικής τάξης προβάλλεται στην
καλλιτεχνική και πνευματική ανάπτυξη της πόλης. Η Φλωρεντία γνώρισε
έναν πραγματικό οικοδομικό οργασμό αυτό τον αιώνα,
ενώ οι συντεχνίες
και τα μέλη τους αναλαμβάνουν την επιχορήγηση έργων που λαμπρύνουν την
πόλη. Οι πλούσιοι τραπεζίτες και έμποροι επιχορηγούν αρχιτέκτονες, γλύπτες
και ζωγράφους για να υμνήσουν τη δόξα του Θεού, να τιμήσουν την πόλη
τους και να εξασφαλίσουν την υστεροφημία τους. Εμφανίζονται έτσι οι
προστάτες των γραμμάτων και των τεχνών, οι μαικήνες,
που έχουν επηρεαστεί
από τις ιδέες της Αναγέννησης και τον ουμανισμό.
Βενετία-
Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα, οι Βενετοί επεξέτειναν τον έλεγχό τους
πάνω στην ηπειρωτική χώρα. Οι κύριες αντιπροσωπευτικές εικόνες της ενετικής
δύναμης ήταν το παλάτι του Δόγη και η βασιλική του Αγίου Μάρκου.
Φρόντιζαν
να τονίζουν τους δεσμούς της πόλης με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και
μετά την Άλωση της Πόλης το 1453 προέβαλαν την πόλη τους ως διάδοχο
της χριστιανικής αυτοκρατορικής παράδοσης της Κωνσταντινούπολης. Οι
έμποροι, οι επαγγελματίες, και γενικά οι αστοί, ήταν λόγω καταγωγής,
αποκλεισμένοι από τα δημόσια αξιώματα.
Ο μόνος τρόπος δράσης αυτών των
τάξεων στο δημόσιο πεδίο ήταν οι λεγόμενες "Scuole", φιλανθρωπικά ιδρύματα
με πολυσχιδές έργο, που εκτός των άλλων διέθεταν χρήματα για να κτίσουν
οικοδομήματα και να στολίσουν τις αίθουσές τους.
Ρώμη-
Η επιστροφή του Πάπα Μαρτίνου Ε΄ στη Ρώμη (1420) αποτελούσε προσπάθεια
αποκατάστασης του γοήτρου του Παπισμού, καθώς ήταν ο πρώτος πάπας μετά
από εκατό και περισσότερα χρόνια. Σηματοδοτούσε επίσης μια σημαντική
μεταστροφή στις τύχες της πόλης. Οι Πάπες του 15ου αι., θέλοντας να
αναβιώσουν τη δύναμη της Ρώμης, εκμεταλλεύτηκαν το γόητρο της τέχνης
και της αρχιτεκτονικής, χρησιμοποιώντας τις ως μέσο προπαγάνδας. Αντίθετα
με άλλες πόλεις της Ιταλίας, η Ρώμη δεν αποτελούσε εμπορικό και καλλιτεχνικό
κέντρο. Προς το τέλος του αιώνα αναπτύχθηκε ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον
για τις αρχαιότητες, που γίνεται εμφανές στην αρχιτεκτονική της παπικής
αυλής και αναλαμβάνουν παραγγελίες γνωστοί καλλιτέχνες.