Βιστωνίτης Αναστάσης

Η προφητική δυστοπία

Κάθε εβδομάδα ένα βιβλίο από το ράφι της μεγάλης παγκόσμιας βιβλιοθήκης

Ο Γενναίος νέος κόσμος του Αλντους Χάξλεϊ πρωτοκυκλοφόρησε το 1932 και εξακολουθεί να είναι το διασημότερο έργο του συγγραφέα. Εβδομήντα χρόνια μετά την έκδοσή του παραμένει το ένα από τα δύο κορυφαία δυστοπικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα - το άλλο είναι το 1984 του Όργουελ. Το βιβλίο περιγράφει ένα παγκόσμιο κράτος όπου έχει επιτευχθεί η «ευτυχία» των μαζών με την εφαρμογή των επιστημονικών κατακτήσεων σε όλους τους τομείς της ζωής. Βασικά γνωρίσματα του παλαιού πολιτισμού, όπως η τέχνη, η λογοτεχνία και τα πνευματικά ιδεώδη, έχουν εξαφανισθεί. Η αναπαραγωγή του ανθρώπινου είδους δεν γίνεται με φυσικό τρόπο αλλά στα κρατικά εργαστήρια, με τη μέθοδο του κλωνισμού, και ανάλογα με την ποσότητα οξυγόνου που παρέχεται στα έμβρυα παράγονται πέντε τύποι ανθρώπων: οι Άλφα, οι Βήτα, οι Γάμμα, οι Δέλτα και οι Έψιλον. Δεδομένου λοιπόν ότι οι ικανότητες και η ευφυΐα προκαθορίζονται, ο καθένας κάνει τη δουλειά για την οποία είναι βιολογικά προορισμένος και έτσι οι αποτυχίες και οι διαψεύσεις ανήκουν στο παρελθόν.

Στο παρελθόν ανήκει ακόμη όχι μόνο η τέχνη αλλά και το θρησκευτικό αίσθημα. Το σεξ είναι ελεύθερο και μάλιστα η πολιτεία το προπαγανδίζει με το σύνθημα «οι πάντες ανήκουν στους πάντες», παρέχοντας επιπλέον και άλλες μορφές ηδονής: οι άνθρωποι παρακολουθούν κινηματογραφικές ταινίες που διεγείρουν τις αισθήσεις μέσω ηλεκτροδίων συνδεδεμένων στα καθίσματα. Οι πάντες παίρνουν ένα ναρκωτικό που αποκαλείται σόμα και τους δημιουργεί αισθήματα ηδονικής ευφορίας. Στην κοινωνία τούτη έχουν εξαλειφθεί οι αρρώστιες. Δεν υπάρχει πόνος, πείνα και δυστυχία. Άρχων αυτού του παγκόσμιου κράτους των νέων ηλιθίων είναι κάποιος Μουσταφά Μοντ. Ο δεύτερος κεντρικός ήρωας, όμως, ο Άγριος, ένα κατάλοιπο του σαιξπηρικού κόσμου, δεν αντέχει την κοινωνία των αυτομάτων και στο τέλος αυτοκτονεί. Το ανατριχιαστικό συμπέρασμα που προκύπτει από το βιβλίο του Χάξλεϊ, ενός πεσιμιστή και είρωνα συγγραφέα - εκ των κορυφαίων σατιρικών της δυτικής λογοτεχνίας -, είναι πως τα προβλήματα της κοινωνίας βεβαίως και μπορούν να επιλυθούν μια για πάντα, αλλά αυτό συνεπάγεται ότι θα αφαιρεθούν από τον άνθρωπο όλα τα γνωρίσματα που τον κάνουν να ξεχωρίζει από τα ζώα. Έτσι, αφού στη ρίζα της τέχνης βρίσκεται η δυστυχία, η κοινωνία των ευτυχισμένων αυτομάτων εξαφανίζει την τέχνη.

Ασφαλώς μέσα στον Γενναίο νέο κόσμο περιφέρεται το φάντασμα του Δαρβίνου. Μετά τα πειράματα ευγονικής που ακολούθησαν, τις εξελίξεις στον τομέα της γενετικής μηχανικής και τις πρόσφατες έρευνες στο DNA, το μυθιστόρημα αυτό συνιστά την πλέον αδυσώπητη κριτική της επιστήμης και των εφαρμογών της. Μείζονα ζητήματα που απασχολούν σήμερα την παγκόσμια κοινωνία, όπως λ.χ. ο υπερπληθυσμός ή η προστασία των οικοσυστημάτων, τέθηκαν προδρομικά και με ακρίβεια από τον Χάξλεϊ τη σκληρή δεκαετία του '30, κατά την οποία εν τούτοις η ελπίδα δεν είχε χαθεί. Στη μελλοντική ισοπεδωτική κοινωνία του Χάξλεϊ απουσιάζει παντελώς η ηθική παρέμβαση και τούτη ήταν μια δραστική παρέμβαση στο παγκόσμιο μυθιστόρημα. Το πρόπλασμα της δυστοπίας του ο Χάξλεϊ το είδε κατά τη δεκαετία του '20 στις ΗΠΑ, ένιωσε απέχθεια για το μέλλον που εγκυμονούσε, και έτσι μας το περιέγραψε με βαθύτατο αίσθημα απελπισίας και εξοντωτικό σαρκασμό. Ο Γενναίος νέος κόσμος είναι ένα μανιχαϊκό βιβλίο, αφού πουθενά δεν αφήνεται έστω και η υποψία ότι μπορεί να γεφυρωθεί το τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην κοινωνία του παγκόσμιου κυβερνήτη Μουσταφά Μοντ και στον κόσμο του Αγρίου. Το ανησυχητικό είναι ότι η σημερινή Δύση αρχίζει να μοιάζει όλο και περισσότερο με τη χαξλεϊκή δυστοπία.

Αλντους Χάξλεϊ, «Γενναίος νέος κόσμος»

[πηγή: εφημ. Το Βήμα, 7/4/2002 <http://www.tovima.gr>]