Αλεξάνδρα Γεωργακοπούλου

Των Ελλήνων οι νέες ψηφιακές κοινότητες (απόσπασμα)

Η αλληλογραφία µέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email) στο Διαδίκτυο έχει να επιδείξει θεαµατική πορεία: το πριν από µια δεκαετία εκκεντρικό χόµπι των φοιτητών και των «κοµπιουτεράδων» εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο καίριους τύπους διαπροσωπικής επικοινωνίας. (Το ότι προσωπικά λαµβάνω 50 µηνύµατα τη µέρα και στέλνω άλλα 30, χωρίς να συνυπολογίζω τις διάφορες λίστες συζήτησης στις οποίες συµµετέχω, φαίνεται µάλλον να αποτελεί µέσον όρο στην καθηµερινότητα ενός εργαζοµένου στη Δυτ. Ευρώπη.)

Ως τύπος επικοινωνίας, το ηλεκτρονικό µήνυµα έχει πλέον αποκτήσει παγκοσµιοποιηµένες συµβάσεις. Οι γλωσσολογικές µελέτες συγκλίνουν στο ότι αποτελεί υβριδικό κείµενο, που αντλεί και συνδυάζει επιλογές ύφους από την αλληλογραφία, τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, τα µηνύµατα σε αυτόµατο τηλεφωνητή και τις συνοµιλίες.

Ευρύ φάσµα

Αυτή η υβριδική συγκρότηση παρέχει στους -έµπειρους, ιδίως- χρήστες την επιλογή να διανθίζουν το ανεπίσηµο, συνοµιλιακό ύφος που, σε γενικές γραµµές, χαρακτηρίζει τα προσωπικά µηνύµατα µε ενδιαφέρουσες εναλλαγές κωδίκων. Το φάσµα που καλύπτουν οι κώδικες αυτοί είναι οµολογουµένως ευρύ: από την «πλέρια» δηµοτική, στην αργκό, τις στερεοτυπικές αποµιµήσεις της γλώσσας διαφόρων µειονοτήτων (π.χ. των «γύφτικων»), την καθαρεύουσα και αρχαΐζουσα και, βέβαια, τις ξένες γλώσσες, µε αναµφισβήτητα πρώτη την αγγλική. Αν προσθέσει κανείς αναφορές σε ατάκες από ταινίες, διαφηµίσεις, τραγούδια και άλλες πηγές, τότε συντίθεται ένα µωσαϊκό, στο οποίο οι διάφοροι κώδικες συνεµφανίζονται και συνυπάρχουν µε δηµιουργικούς τρόπους.

Για παράδειγµα, στη φράση Elpizo na diavazis akoma to email sou..., η Μαρία, φοιτήτρια, απαντά ALIMONON, το οποίο ακολουθείται από το «λαϊκότερο» ksekollame potes apo th mhxanh mas gia na ksekollhsoume kai tvra? Παρόµοια «πολυ-γλωσσία» χαρακτηρίζει τον τρόπο µε τον οποίο ο Κώστας, σε ανταλλαγή µηνυµάτων για επαγγελµατικό θέµα, παραπονείται για το φόρτο εργασίας, υπονοώντας ότι η δέκτης, η Χριστίνα, δεν βοηθά όσο θα έπρεπε: Ti travame emeis oi xoreftries gia to kalon enos programmatos, legv! Η Χριστίνα τού απαντά κάνοντας πως δεν καταλαβαίνει: Egv den kserei tipotis, organvnei metakomish ki exei bourinia.

Στρατηγικές

Τι είναι άραγε αυτό που µας µετατρέπει στο Διαδίκτυο σε κάτι µεταξύ Έλενας Ακρίτα και Λάκη Λαζόπουλου; Σε πρώτο επίπεδο, το παράταιρο συνονθύλευµα γλωσσών και κωδίκων που διαφέρουν στο ύφος και στις χρήσεις τους φαίνεται να γίνεται «ηλεκτρονική αδεία». Η ηλεκτρονική επικοινωνία µεταξύ οικείων και στις άλλες µορφές της, π.χ. chat, ευνοεί πειραµατισµό µε όλων των ειδών τις συµβάσεις, κοινωνικές, πολιτισµικές και, βεβαίως, γλωσσικές.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο όµως, περισσότερο από έντεχνες επιδείξεις γλωσσικής ικανότητας ή αστειάκια µεταξύ φίλων, οι εναλλαγές κώδικα στα ηλεκτρονικά µηνύµατα αποτελούν στρατηγικές µε τις οποίες οι χρήστες µαθαίνουν να λειτουργούν µέσα σε ένα «παράδοξο» περιβάλλον. Ένα περιβάλλον που µοιάζει µε προφορική επικοινωνία, εφόσον είναι άµεσο (η απάντηση σε ένα µήνυµα µπορεί να έρθει σε λίγα λεπτά), αλλά έχει και τους περιορισµούς της γραπτής επικοινωνίας, µε πρώτο και κυριότερο την έλλειψη παραγλωσσικών στοιχείων.

Μια χειρονοµία, το κατάλληλο βλέµµα, µια αλλαγή στον τόνο της φωνής αρκεί, σε µια συνοµιλία µε φίλους και γνωστούς, για να µας βγάλει από µια δύσκολη θέση. Ακόµα κι όταν αυτά δεν λειτουργήσουν, οι συνοµιλητές µας έχουν τη δυνατότητα να µας πουν ακριβώς πότε δοκιµάζεται η υποµονή τους, πότε παρατράβηξε το αστείο, πότε απειλούνται η οικειότητα και οι σχέσεις µας µε αυτούς. Στο email, τέτοιου είδους προειδοποιήσεις εκφράζονται µε γλωσσικά µέσα και µε κάποια, έστω και µικρή, καθυστέρηση.

Οι χρήστες, λοιπόν, επιχειρούν να αναπληρώσουν την απουσία προειδοποιήσεων, αξιοποιώντας στο µέγιστο τις δυνατότητες που τους παρέχει ο γλωσσικός κώδικας. Οι γλωσσικές µίξεις αφθονούν σε περιπτώσεις στις οποίες ο αποστολέας διατρέχει τον κίνδυνο να προσβάλει ή να φέρει σε δύσκολη θέση τον δέκτη του µηνύµατος. Η Καίτη, για παράδειγµα, φτιάχνει ένα γλωσσικό ποτ-πουρί στην προσπάθειά της να µη θίξει τη φίλη της αρνούµενη την πρόσκλησή της: Fkaristume ego ke to eteron hmisy osaftws gia th brosklisi, alla distixos de tha boresume afto to savato. Epifylassometha gia to epomeno savatokirjako, 8-9 tu minu.

Γλωσσοπλασία και γλωσσική αποενοχοποίηση, λοιπόν, απαιτεί το πρωτόκολλο του ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Πάντως, στο νέο ύφος της ηλεκτρονικής εγγραµµατοσύνης φαίνεται να πιάνει τόπο ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας, τόσο σε δηµώδη όσο και σε λόγια στοιχεία.

 

Η κ. Αλεξάνδρα Γεωργακοπούλου διδάσκει Γλωσσολογία στο King's College του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου

[πηγή: εφημ. Η Καθημερινή / Τέχνες και Γράμματα,, 14/10/2001 <news.kathimerini.gr>]

info