ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ 3– ΤΟ ΔΑΣΟΣ ΚΑΙ Ο ΕΞΩ ΚΟΣΜΟΣ

Διδακτικοί στόχοι:

• Να αναγνωρίσουν τη σημασία της χλωρίδας και της πανίδας της δάσους της περιοχής τους στη ζωή (επαγγελματική κ.λπ.) των ανθρώπων. 
• Να γνωρίσουν και να είναι σε θέση να περιγράψουν τις ανθρώπινες παρεμβάσεις στα δάση.

Κεφάλαιο 1: «Το δάσος επηρεάζει το κλίμα – Τάξεις Δ΄ΣΤ΄»

Για τους μεγάλους μαθητές προτείνουμε τη διαπραγμάτευση του μείζονος θέματος της εποχής μας, του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Προσφέρεται ένα αρχείο Power Point (ppt), το οποίο σχηματικά και λεκτικά επιχειρεί να υποβοηθήσει τη συζήτηση στην τάξη για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στο αρχείο υπάρχουν δύο όμοιες διαφάνειες που δείχνουν το μηχανισμό σχηματισμού του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Στην μια μπορείτε να εξελίξετε το μοντέλο σχηματισμού του φαινόμενου βήμα-βήμα κάνοντας αριστερό κλικ με το ποντίκι. Επομένως, μπορείτε βήμα-βήμα να δίνετε εξηγήσεις και να συζητάτε με τους μαθητές σας. Στην αμέσως επόμενη διαφάνεια υπάρχει αυτόματη εξέλιξη του φαινόμενου στο μοντέλο που απεικονίζεται.
Συνολικά, είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι μαθητές την παγκοσμιότητα του προβλήματος. Γι’ αυτό μπορείτε να αναζητήσετε περισσότερα στοιχεία στις προτεινόμενες ιστοσελίδες αλλά και σε περιοδικά και άλλα δημόσια έντυπα που θέτουν στο προσκήνιο τα κοινωνικο-επιστημονικά ζητήματα. Ακόμη μπορείτε να συναρτήσετε αυτό το κεφάλαιο με τα κεφάλαια της ανεξέλεγκτης υλοτομίας, των πυρκαγιών και της υπερβόσκησης. 

Κεφάλαιο 2: «Το δάσος επηρεάζει τον αέρα των πόλεων. Τάξεις Α΄-Γ΄»

Το δάσος επηρεάζει τον αέρα των πόλεων βελτιώνοντας την ποιότητά του. Για τους μαθητές των πρώτων τάξεων επιλέξαμε να παρουσιάσουμε το φαινόμενο μέσα από ένα αρχείο ppt που αποτελείται από δύο μόνο διαφάνειες. Στην πρώτη, παρακινούνται οι μαθητές να ανακαλέσουν στη μνήμη τους εμπειρίες από τη δροσιά που αισθάνθηκαν σε ένα δάσος ή άλσος μια μέρα με καύσωνα στην πόλη. Επίσης, παρακινούνται να συζητήσουν για την ποιότητα του αέρα μιας πόλης που έχει κοντά της δάσος και μιας άλλης πόλης που δεν έχει. Η επόμενη διαφάνεια δείχνει με ένα μοντέλο κίνησης του αέρα πώς αυτός καθαρίζει και δροσίζει με αποτέλεσμα να κάνει τη ζωή στην πόλη πιο ευχάριστη. Μπορείτε να συζητήσετε το μοντέλο καθαρισμού του αέρα των πόλεων από το κοντινό δάσος σε όποιο βαθμό μπορούν να ανταποκριθούν οι μαθητές σας. Αν αυτοί είναι πολύ μικροί (Α΄ Δημοτικού) μπορείτε να παραμείνετε στη συζήτηση της πρώτης μόνο διαφάνειας. 

Κεφάλαιο 2: «Το δάσος επηρεάζει τον αέρα των πόλεων. Τάξεις Δ΄-ΣΤ΄»

Σκοπός της ενότητας αυτής είναι  να συσχετίσουν οι μαθητές α) την ύπαρξη  μηχανισμού των φυτών του δάσους που βελτιώνει την ποιότητα του αέρα, με β) τις λειτουργίες της  φωτοσύνθεσης, της διαπνοής και της κατακράτησης των βλαβερών σωματιδίων του αέρα. Τα φυτά ως παραγωγοί τροφής πρώτης τάξεως είναι η βάση της τροφικής πυραμίδας, υπό την έννοια ότι παράγουν μόνα τους την τροφή τους μέσα από τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης. Στις διαφάνειες διαπραγματευόμαστε το θέμα της φωτοσύνθεσης αλλά και της διαπνοής, μέσα από τις οποίες ο αέρας εμπλουτίζεται σε οξυγόνο και υγρασία με παράλληλη μείωση της θερμοκρασίας. Οι υπάρχουσες διαφάνειες σχηματοποιούν τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης και των προϊόντων που παράγονται (οξυγόνο, πολυοργανικές ενώσεις, τροφής θα πούμε στους μαθητές μας), καθώς και τη δέσμευση του διοξειδίου του άνθρακα με την παράλληλη απορρόφηση των ανόργανων συστατικών από το έδαφος. Στη συνέχεια περιγράφεται η διαπνοή και σχηματοποιείται ο καθαρισμός του αέρα. Τέλος, υπάρχει το σχηματικό μοντέλο του καθαρισμού του αέρα των πόλεων από το περιαστικό πράσινο.

 Φύλλο εργασίας: Παιδαγωγική αξία – Οδηγίες χρήσης.

Στο φύλλο εργασίας τα παιδιά καλούνται να συμπληρώσουν κενά, να γράψουν τις εμπειρίες τους γύρω από τα θέματα που διαπραγματεύονται στην ενότητα και μετά  από μια επίσκεψή τους στο δάσος. Στο τέλος παρακινούνται να γράψουν με περιεκτικό τρόπο τη διαδικασία του καθαρισμού των αέρα των πόλεων. Το φύλλο εργασίας έχει αξιολογική – ανατροφοδοτική λειτουργία.

Κεφάλαιο 3: «Το δάσος προσφέρει πρώτες ύλες και αναψυχή»

Στο κεφάλαιο αυτό προσπαθούμε να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές ότι το δάσος αποτελεί πλουτοπαραγωγική πηγή για τον άνθρωπο, προσφέροντάς του ξυλεία, ζωικό κρέας και άλλες πρώτες ύλες για την παραγωγή πολλών αγαθών. Ταυτόχρονα τα δάση επηρεάζουν πολλές φορές καθοριστικά την επαγγελματική ζωή των ανθρώπων. Προσφέρονται εικόνες που παραπέμπουν στα αγαθά που μας προσφέρουν τα δάση, καθώς επίσης και εικόνες από διάφορες περιοχές της χώρας μας με δραστηριότητες αναψυχής και αισθητικής απόλαυσης των δασών. Τα παιδιά παρακινούνται μέσα από την Πύλη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης να αναζητήσουν περισσότερα για το θέμα που μελετούν. Έμμεσα εξοικειώνονται να αναζητούν ενημέρωση μέσα από δικτυακούς τόπους επίσημων και έγκυρων φορέων. Όμοια, στην ενότητα 4 παραπέμπονται στο δικτυακό τόπο της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, στην ενότητα 5 στο δικτυακό τόπο του Αρκτούρου κ.ο.κ. 

Κεφάλαιο 4 : «Το δάσος ρυθμίζει τον κύκλο του νερού. Τάξεις Α΄-Γ΄»

Για τους μαθητές των μικρών τάξεων προσφέρεται ένα αρχείο ppt όπου αναπαρίσταται ο κύκλος του νερού στη φύση και προκαλείται συζήτηση γύρω από το θέμα του τύπου του ταξιδιού μιας σταγόνας βροχής. Επιπρόσθετα, μπορείτε να επισκεφτείτε με τους μαθητές σας του δικτυακούς τόπους των Περιβαλλοντικών Κέντρων Καστοριάς, Κόνιτσας κ.ά. όπου για τους μαθητές του Νηπιαγωγείου και των πρώτων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου έχουν αναπτυχθεί  εκπαιδευτικά προγράμματα που περιέχουν ένα παραμύθι για τον κύκλο του νερού π.χ. «Μια σταγονοπαρέα στη λίμνη μας», «Το ταξίδι της περλίτας» κ.λπ.
 
Κεφάλαιο 4: «Το δάσος ρυθμίζει τον κύκλο του νερού. Τάξεις Δ΄-ΣΤ΄»

Στο κεφάλαιο αυτό προσφέρεται ένα αρχείο ppt όπου αναπαρίσταται ο κύκλος του νερού, από το σχηματισμό των νεφών μέσω της εξάτμισης έως τη δημιουργία της βροχής, του χιονιού και του χαλαζιού μέσω της συμπύκνωσης των υδρατμών και το σχηματισμό, στη συνέχεια, επιφανειακών υδάτων, π.χ. ρυακιών, ποταμών κ.λπ. Στη διαφάνεια Νο 11 υπάρχει το μοντέλο του κύκλου του νερού (υδρολογικού κύκλου). Στις επόμενες διαφάνειες Νο 12,14 υπάρχουν πληροφορίες για την κατανομή του νερού στο στερεό φλοιό της γης, όπως επίσης και της περιεκτικότητας σε νερό του ανθρώπινου οργανισμού και κάποιων φυτών.
Είναι σημαντικό να τονιστεί στους μαθητές ότι η ποσότητα του νερού που υπάρχει στη γη δεν αυξάνεται ούτε ελαττώνεται, απλά αλλάζει η μορφή της ύλης από στερεή (πάγος), σε υγρή (νερό) και σε αέρια (υδρατμοί).

Δραστηριότητες επέκτασης – «Διάβρωση του εδάφους»
Στη συνέχεια προκαλείται συζήτηση για το ρόλο που παίζουν τα δέντρα του δάσους στη συγκράτηση του νερού και στην πρόληψη της δημιουργίας ορμητικών χειμάρρων και των πλημμυρών στις πόλεις. Για το ρόλο του δάσους στην προστασία του εδάφους από τη διάβρωση μπορείτε να ανοίξετε το σχετικό αρχείο ppt. Στην αρχή παρουσιάζονται τρεις φωτογραφίες ενός βουνού στο οποίο μετά από πυρκαγιά (διακρίνονται καμένοι κορμοί δέντρων πεσμένοι στο έδαφος) η διάβρωση του εδάφους προχώρησε πολύ με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μεγάλα και πολλαπλά ρήγματα. Μπορούμε να συζητήσουμε με τα παιδιά πώς επεκτείνεται η διάβρωση του εδάφους και με το πέρασμα των χρόνων δημιουργούνται τα φαράγγια και οι χαράδρες.
Στις επόμενες φωτογραφίες οι κάτοικοι μιας περιοχής για να προστατέψουν το έδαφος από τη διάβρωση φύτεψαν λεύκες επιχειρώντας να δημιουργήσουν ένα δάσος από λεύκες. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε παρόμοιες ενέργειες στο εγγύς περιβάλλον μας. Το κεφάλαιο αυτό συναρτάται και με το κεφάλαιο για τις πυρκαγιές. Είναι σημαντικό να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές για τον καταστροφικό ρόλο πυρκαγιών και πλημμυρών, που οδηγούν στη διάβρωση του εδάφους, διαταράσσουν τον κύκλο του νερού και επηρεάζουν το κλίμα της περιοχής.  Σε αντίθεση με αυτά τα φαινόμενα, το δάσος παίζει εξισορροπητικό ρόλο, ρυθμίζοντας τον κύκλο του νερού, και επηρεάζει θετικά το κλίμα της περιοχής.