ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ 1– ΕΝΑ ΣΠΙΤΙ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ
Διδακτικός στόχος:
Οι μαθητές και οι μαθήτριες στην ενότητα αυτή προσκαλούνται να εξερευνήσουν το δάσος αναλαμβάνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο. Δυο παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι τους συνοδεύουν στην περιήγηση αυτή που στοχεύει στην ανακάλυψη των συστατικών στοιχείων του δάσους και στην ανάδειξη της αλληλεπίδρασης βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων. Τα κιάλια, και το σακίδιο υποδηλώνουν την ανάγκη εξοπλισμού, προετοιμασίας, και επιστημονικής μεθοδολογίας έτσι ώστε η συνάντηση με το περιβάλλον του δάσους να είναι γόνιμη και απολαυστική και οι εμπειρίες και οι γνώσεις που θα αποκομίσουν οι μαθητές να είναι πλούσιες και εποικοδομητικές.
Προτείνουμε η εισαγωγή στην ενότητα να γίνει με την ανάδειξη των αντιλήψεων και των απόψεων των μαθητών σχετικά με το δασικό οικοσύστημα (φύλλο εργασίας: Το δάσος- με κεντρικό εργαλείο έναν εννοιολογικό χάρτη για το δάσος), την καταγραφή των στοιχείων που το συναποτελούν εκ μέρους των μαθητών, στο βαθμό που το επιτρέπει η ηλικία τους, και την ταξινόμηση αυτών σε επιμέρους στοιχεία (φυτά, ζώα, αέρας, έδαφος κλπ.). Θεωρούμε πως είναι σημαντικό να αναδειχθούν οι εναλλακτικές ιδέες των μαθητών καθώς και οι προυπάρχουσες γνώσεις τους για το δάσος, προκειμένου να δομήσουν στη συνέχεια στέρεα και με νόημα τις καινούριες έννοιες και να τις συσχετίσουν με τις νέες πληροφορίες με την διαμεσολάβηση του δασκάλου και με την αξιοποίηση των εργαλείων του προγράμματος. Το φύλλο εργασίας: Το δάσος-με επίκεντρο τον εννοιολογικό χάρτη που θα εμπλουτίσουν και θα αναμορφώσουν τα παιδιά, μπορεί να επαναληφθεί στο τέλος της ενότητας και να αποτελέσει έτσι ένα εργαλείο αξιολόγησης στη μαθησιακή διαδικασία αναφορικά με έννοιες και όρους σχετικούς με το δάσος. Για τους μικρούς μαθητές μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μιαν απλή αναπαράσταση εννοιολογικού χάρτη, όπως είναι ένα ήλιος με τις ακτίνες του, μια αραχνούλα κ.ο.κ. Για τους μαθητές των μεγάλων τάξεων προτείνουμε τη χρήση του ελεύθερου λογισμικού Cmap Tools, αφού αυτό έχει πρώτα εγκατασταθεί(οδηγίες για την εγκατάσταση θα βρείτε στη σελίδα με τις τεχνικές οδηγίες για τον/την εκπαιδευτικό). Οι μαθητές μπορούν να φτιάξουν το εννοιολογικό τους χάρτη για το δάσος και να αποθηκεύσουν το αρχείο τους στον υπολογιστή ή αν θέλουν και να το εκτυπώσουν. Στο τέλος της ενότητας μπορούν να επανέλθουν στο αρχείο τους και να το αναδομήσουν εμπλουτίζοντας τον εννοιολογικό χάρτη. Ενδεικτικές απαντήσεις: Στον ήλιο – εννοιολογικό χάρτη, στις άκρες των τριγώνων, τα παιδιά μπορούν να τοποθετήσουν φράσεις και λέξεις όπως: δέντρα, αρκούδα, πουλιά, λουλούδια, πυρκαγιές χώμα, νερό, καθαρός αέρας, φωτιά, κομμένα δέντρα (παράνομα) κ.ά. Μια ενδεχόμενη ταξινόμηση των προηγούμενων λέξεων φαίνεται στον πίνακα:
Ανάλογα με τις λέξεις που θα διατυπώσουν οι μαθητές/τριές σας θα διαμορφώσετε τον εννοιολογικό χάρτη και θα οργανώσετε μαζί τους τον πίνακα. Για μαθητές και μαθήτριες Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄. Έννοιες που μπορούν οι μαθητές/τριες των τελευταίων τάξεων ενδεχομένως να προτείνουν ύστερα από συζήτηση/εμψύχωση είναι: οικοσύστημα, χλωρίδα, πανίδα, βιοτικοί παράγοντες, αβιοτικοί παράγοντες, φωτοσύνθεση, αποικοδομητές, κίνδυνοι, πυρκαγιές, υλοτομία, κύκλος του νερού, τροφική πυραμίδα, τροφικά πλέγματα, όξινη βροχή, έδαφος, κλίμα κ.ά. Μια κατάταξη των προηγούμενων λέξεων/εννοιών σε πίνακα μπορεί να είναι:
Ανάλογα με τις λέξεις που θα διατυπώσουν οι μαθητές/τριές σας θα διαμορφώσετε τον εννοιολογικό χάρτη και θα οργανώσετε μαζί τους τον πίνακα. Κεφάλαιο 1: «Τα φυτά του δάσους» Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να εστιάσουν και να παρατηρήσουν στοιχεία από το φυτικό υποσύστημα του δάσους, να τα ταξινομήσουν σε κατηγορίες (πόες, θάμνοι, δέντρα) μέσα από χαρακτηριστικές εικόνες και κείμενα που αφορούν σε χαρακτηριστικούς αντιπροσώπους κάθε ομάδας. Η γνωριμία με τα φυτά αλλά και τα ζώα στη συνέχεια, μπορεί να πάρει τη μορφή ενός παιχνιδιού μέσα από το οποίο οι μαθητές κάθε φορά να θέτουν ερωτήματα, να κάνουν υποθέσεις, να προτείνουν και να επαληθεύουν, η να επαναπροσδιορίζουν, στη συνέχεια, μέσα από τις εικόνες και τα κείμενα, τις υποθέσεις τους. Τέλος προτείνουμε να δίνουν και άλλα παραδείγματα από κάθε είδος και να αναφέρουν στοιχεία εμπειρίας καθώς και γνώσεις από το δικό τους φυσικό περιβάλλον.
Με τα φύλλα εργασίας: Τα φυτά του δάσους1 και Τα φυτά του δάσους 2, οι μαθητές συλλέγουν και επεξεργάζονται στοιχεία από το υλικό της ενότητας, χαρτογραφούν διαφορετικά είδη φυτών και καταγράφουν βασικές πληροφορίες συμπληρώνοντας τους αντίστοιχους πίνακες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ασκούνται στην επιστημονική διαδικασία της ταξινόμησης. Στην ανάκληση, εφαρμογή γνώσεων και αναζήτηση στο διαδίκτυο θα βοηθηθούν οι μαθητές από την ιστοσελίδα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστοριάς και από την Πύλη της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (http://www.kpe.gr). Απαντήσεις στο φύλλο εργασίας 7: Οι μαθητές θα τοποθετήσουν στις υποκατηγορίες τα φυτά όπως παρακάτω. ΠΟΕΣ: Λεβάντα, Ανεμώνες, Σκυλοκρεμμύδα, Νάρκισσος, Ασφόδελος, Κυκλάμινα. ΘΑΜΝΟΙ: Σχίνος, Κουμαριά, Λυγαριά, Αγριόκεδρος, Σπάρτο. ΔΕΝΤΡΑ: Ήμερη Βελανιδιά, Μαύρη πεύκη, Θασίτικο πεύκο, Κεφαλληνιακή ελάτη, Καστανιά, Κυπαρίσσι, Χαρουπιά, Έλατο. Εναλλακτική προτεινόμενη δραστηριότητα: Στο τέλος της ενότητας μπορούν εναλλακτικά να δημιουργήσουν ένα δικό τους «ηλεκτρονικό φυτολόγιο» με συμπληρωματικά εικόνες και ονόματα φυτών που θα συλλέξουν και θα επεξεργαστούν από το διαδίκτυο. Κεφάλαιο 2: «Τα ζώα του δάσους»Οι μαθητές και οι μαθήτριες μπορούν να παρατηρήσουν, να ακούσουν και να αναγνωρίσουν επιλεκτικά είδη από την πανίδα του δασικού οικοσυστήματος. Για κάθε ζώο δίνονται βασικές πληροφορίες σχετικά με τα χαρακτηριστικά του, τη διατροφή του, την αναπαραγωγή του, τα ενδιαιτήματά του και τη σχέση του με τα άλλα ζώα του δάσους. Καθώς οι μαθητές διατρέχουν την υποενότητα αυτή προτείνουμε να συμπληρώσουν το φύλλο εργασίας: Ανακαλύπτουμε τα ζώα του δάσους, με υλικό που θα συλλέξουν και θα επεξεργαστούν από τις οθόνες.
Επεξεργαζόμενοι το υλικό των οθονών, οι μαθητές καταγράφουν δίπλα στην εικόνα κάθε ζώου το όνομά του, τις διατροφικές του συνήθειες, τον τρόπο αναπαραγωγής του και τους κινδύνους οι οποίοι το απειλούν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ασκούνται στην επιστημονική διαδικασία της ταξινόμησης. Εναλλακτικές προτεινόμενες δραστηριότητες Στη συνέχεια μπορούν να ζωγραφίσουν αντιπροσωπευτικά ζώα μέσα από επιλεγμένες διευθύνσεις που τους προτείνονται, να διερευνήσουν και να αξιολογήσουν τους λόγους για τους οποίους αυτά ζουν ή αδυνατούν να επιβιώσουν σε δασικά οικοσυστήματα του ελλαδικού χώρου. Τέλος καλούνται να αναγνωρίσουν και να ταξινομήσουν επιλεκτικά είδη ζώων που εντοπίζονται στα ελληνικά δάση αλλά και σε δάση άλλων χωρών και οικοσυστημάτων. Ακόμη μέσα από μια δραστηριότητα δημιουργικής ανασύστασης δεδομένων παρακινούνται οι μαθητές σε ομάδες, να υποδυθούν ρόλους, να γίνουν μέλισσες και να εκφραστούν θεατρικά, αναπαριστώντας με εικαστικό τρόπο χαρακτηριστικά γνωρίσματα από τον κόσμο των εντόμων και στη συνέχεια να συζητήσουν για τη σημασία των μελισσών στο δασικό υποσύστημα αλλά και τις σχέσεις αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται μεταξύ φυτών και ζώων μέσα στο φυσικό περιβάλλον του δάσους. Κεφάλαιο 3: «Νερό, έδαφος, κλίμα, αέρας»Οι μαθητές γνωρίζουν την ευεργετική επίδραση του δάσους στην καθημερινή μας ζωή (κλίμα, βροχοπτώσεις, ακραίες θερμοκρασίες κλπ.). Εναλλακτικά μπορούν οι μαθητές να συλλέξουν και να επεξεργαστούν υλικό από επιλεγμένες διευθύνσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων – φορέων που τους προτείνονται και να αναδείξουν τη σημασία του δάσους για την ανθρώπινη ζωή μέσα από την κατασκευή μιας «ηλεκτρονικής εφημερίδας» με θέμα την αξία του δάσους για τη διατήρηση της ζωής. Η εφημερίδα μπορεί να κατασκευαστεί είτε στο Word είτε στο Publisher. Μετά τη διερεύνηση των στοιχείων του δάσους προτείνουμε οι μαθητές να κατασκευάσουν τα δικά τους έντυπα (άλμπουμ φυτών και ζώων) με συγγραφή και επεξεργασία δικών τους κειμένων και εικόνων, τα οποία θα εικονογραφήσουν οι ίδιοι με τη βοήθεια των εργαλείων του προγράμματος. Τα έργα αυτά μπορούν να τα παρουσιάσουν στα άλλα μέλη της σχολικής κοινότητας ή να τα αποστείλουν μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου σε σχολεία άλλων περιοχών.
Στο στάδιο αυτό προτείνουμε τα φύλλα εργασίας 2 και 3: Μια μέρα στο δάσος και Το λεξικό του δάσους. Με τη βοήθειά τους οι μαθητές και οι μαθήτριες ασκούνται στη χρήση του αφηγηματικού λόγου, στη διατύπωση νοημάτων, στην ανάκληση και ανάδειξη γνώσεων, στην επίλυση προβλήματος, στο παιχνίδι ρόλων και στη δραματοποίηση. Οι δραστηριότητες συγγραφής και δημιουργικής γραφής με θέμα το δάσος μπορεί να αξιοποιηθούν με τη δημιουργία: Του βιβλίου του δάσους από τη σχολική ομάδα. Παράλληλα αποτελούν δραστηριότητα δημιουργικής ανασύστασης δεδομένων και αξιολόγησης για την ενότητα αυτή.
Στην ενότητα προσφέρεται επιπλέον και το φύλλο εργασίας 5 Δάσος-ένα σπίτι για όλους. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φύλλο ενδιάμεσης αξιολόγησης της Ενότητας 1. Επισημαίνουμε το γεγονός ότι το ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό πακέτο Περιβάλλον-Η προστασία του δάσους σας προσφέρει πολλές δυνατότητες να συν-διαμορφώσετε με τους μαθητές τα δικά σας μονοπάτια μάθησης. Κάθε φορά μπορείτε να επιλέγετε διαφορετική αφετηρία και διαφορετικό φύλλο εργασίας για να ασχοληθείτε. Όσα προτείνονται εδώ αποτελούν πηγή έμπνευσης προς εσάς-τους εκπαιδευτικούς- για τη βέλτιστη αξιοποίηση του υλικού κατά την άποψη των συγγραφέων του. Όμως, αυτό που τελικά θα πραγματωθεί ως διδακτική πράξη επαφίεται στη δημιουργική αλληλεπίδραση δασκάλου-μαθητών στο ιδιαίτερο περιβάλλον κάθε σχολικής τάξης.
|
Φύλλο εργασίας 1: Το δάσος. Παιδαγωγική αξία – Οδηγίες χρήσης.