Οι κτιστάδες της Φλώρινας

Τα άγονα ορεινά χωριά, τα κυκλωμένα από βουνά και δάση, με ελάχιστη ή καθόλου καλλιεργήσιμη γη, αναπτύσσουν επαγγέλματα σχετικά με το περιβάλλον τους, όπως του κτηνοτρόφου, του λατόμου, του υλοτόμου, οι οποίοι συχνά εξελίσσονται σε τεχνίτες, είτε οικοδόμους κτιστάδες, είτε ξυλουργούς. Από τις ίδιες ομάδες προέρχονται και καλλιτέχνες λιθοξόοι (πελεκάνοι), ξυλόγλυπτες (ταγιαδόροι) και ζωγράφοι (μπογιατζήδες). Όλοι αυτοί οι επαγγελματίες συμπράττουν στην οικοδομική τέχνη.

Τα περίφημα μαστοροχώρια της Φλώρινας, τ' αρβανίτικα όπως αποκαλούνται χωριά, Λέχοβο, Φλάμπουρο, Δροσοπηγή, ανήκουν στην πιο πάνω κατηγορία. Όλα σκαλωμένα στις υπώρειες της οροσειράς Βέρνον (Βίτσι) προς το νότιο μέρος του νομού, ιδρύθηκαν τον 18ο και 19ο αιώνα από κυνηγημένους Ηπειρώτες Αρβανιτόβλαχους, που ήταν εγκαταστημένοι βόρεια της περιοχής της Κόνιτσας, κοιτίδας αυτών των επαγγελμάτων. Οι έποικοι, μαζί με την ιστορία των εθνικών τους αγώνων και των συνεχών μετακινήσεων, έφεραν μία παράδοση αιώνων στην τέχνη του κτισίματος. Αντίστοιχες εγκαταστάσεις ηπειρωτών προσφύγων δημιούργησαν τα μαστοροχώρια του Βοΐου Κοζάνης, των Γρεβενών και της Καστοριάς.

Το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, ως τα μέσα του 20ού, η οικοδομική ή κτιστική τέχνη είχε ενδιαφέρον για την περιοχή, γιατί συνέβαλε στην εντόπια οικονομία, αλλά και στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μορφή της. Ευτυχώς, σήμερα σώζονται αρκετά τεκμήρια της δραστηριότητας τους, όπως είναι οι γραπτές και οι προφορικές μαρτυρίες των τεχνιτών που ζουν, προπαντός όμως τα ίδια τα κτίσματα, έργα των παλαιών μαστόρων. Αυτά, άλλοτε μνημειακά και άλλοτε ταπεινά και απλά, σημαδεύουν την εποχή κατά την οποία η παραδοσιακή τέχνη της πέτρας, της λάσπης και του ξύλου, έδινε αριστουργήματα φτιαγμένα με τα χέρια και την ψυχή.

Τα έργα των κτιστάδων ήταν ιδιωτικά, κοινοτικά και δημόσια. Από τη μία πλευρά ήταν οι απλές κατασκευές, όπως μαντρότοιχοι και αντιστηρίγματα, σταυλαχυρώνες, αποθήκες, οικογενειακοί φούρνοι και φτωχικά σπίτια. Από την άλλη, υπήρχαν οι σύνθετες και δύσκολες κατασκευές, όπως βρύσες και πηγάδια, υδραγωγεία και φράγματα, μύλοι και γεφύρια, δρόμοι και αντερείσματα οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου, χάνια και ξενοδοχεία, αρχοντικές κατοικίες και παλάτια. Τα οικοδομήματα, όμως, που έχουν μνημειακό χαρακτήρα είναι οι εκκλησιές, τα καμπαναριά, τα τζαμιά και οι μιναρέδες, τα σχολεία και τα μεγάλα εκπαιδευτήρια. Γενικά, όλα τα δημόσια κτήρια, όπως τα λουτρά, τα μπεζεστένια (κλειστές αγορές), τα θέατρα και γυμναστήρια, τα μουσεία, οι τράπεζες, οι σταθμοί τρένων, οι στρατώνες, τα νοσοκομεία, τα δικαστήρια, τα διοικητήρια κ.α. Τα τελευταία, λόγω της επιμελημένης κατασκευής τους και των ανθεκτικών υλικών αντιστάθηκαν περισσότερο στον χρόνο. Σ' όλα αυτά αποτυπώνεται η μαστοριά και το μεράκι…

	Πηγή: Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας (Τελευταία προσπέλαση: 5/1/2012)
	ΚΤΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΛΕΚΑΝΟΙ (ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΣ ΒΟΪΟΥ) Πρόκειται για ένα αφιέρωμα στους άντρες κατοίκους του ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ, οι οποίοι είναι, κατά κύριο λόγο, κτίστες. Οι Πενταλοφίτες-ή αλλιώς Ζουμπανιώτες όπως λέγονται από την παλιά ονομασία του χωριού-μάθαιναν την τέχνη από τους προγόνους τους και δούλευαν από πολύ μικρή ηλικία. Τώρα, ηλικιωμένοι άνθρωποι πια, μοιράζονται με τους τηλεθεατές μερικές από τις εμπειρίες της καθημερινότητάς τους τότε που εργάζονταν ακόμα, και αφηγούνται διάφορα περιστατικά που έχουν χαραχθεί στη μνήμη τους. Η συγκεκριμένη εργασία είναι εποχιακή. Έτσι, οι κτίστες συχνά έφευγαν ταξίδια για να βρουν δουλειά σε άλλους τόπους...
	ΟΡΕΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ - ΚΟΝΙΤΣΟΧΩΡΙΑ Στα γύρω από την ΚΟΝΙΤΣΑ χωριά, στις μικρές αυτές κατά κύριο λόγο κτηνοτροφικές κοινότητες, με τρόπο αξιοθαύμαστο, η καθημερινή παραγωγική δραστηριότητα ήταν συνυφασμένη με την πολιτιστική παραγωγή. Οι χτίστες των φημισμένων Μαστοροχωριών, χωρίς να παραμελούν τη λειτουργικότητα, καταφέρνουν να αποτυπώνουν στη σκληρή πέτρα την αρμονία της φαντασίας τους. Χιονιαδίτες ζωγράφοι, στη θρησκευτική αλλά και στην κοσμική τους ζωγραφική, γίνονται ιδιότυποι συνεχιστές της βυζαντινής παράδοσης, χωρίς παρ’ όλα αυτά να στρέφουν την πλάτη στα μηνύματα που έρχονται από την Ευρώπη. ... Γίνεται εκτενής αναφορά στα μπουλούκια (κτιστάδες). Συνέντευξη με ηλικιωμένους κτιστάδες.