Ο αρνητικός ρόλος των δημαγωγών στο δημοκρατικό πολίτευμα

Οι μαθητές μπορούν να επισκεφτούν την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και να αναζητήσουν στο Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής τη σημασία και ετυμολογία των λημμάτων «ἄγω» και «δῆμος». Μπορούν, επίσης, να αναζητήσουν στην επιτομή του Μεγάλου Λεξικού της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας των H.G. Liddell & R. Scott καθώς και στο ηλεκτρονικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής τη σημασία και τα παράγωγα της λέξης «δημαγωγός»:

[πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα ( Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής)] [πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα (Λεξικό της κοινής νεοελληνικής)]	[πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Ο ρήτορας, Ισοκράτης, στον λόγο του Περί Ειρήνης 8.3-4 αναφέρεται στον ρόλο των «δημοκολάκων» στην Εκκλησία του Δήμου:

Ο ρήτορας και πολιτικός, Δημοσθένης, στον λόγο του Περί συντάξεως 13.13 αναφέρεται υποτιμητικά στη δημαγωγική στάση των σύγχρονών του πολιτικών αγορητών:

O κωμικός ποιητής, Αριστοφάνης, στην κωμωδία του Ιππείς (στ. 40-60) διακωμωδεί και σατιρίζει τον δημαγωγό πολιτικό, Κλέωνα:

	ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ		ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
ΔΗΜ	λέγοιμ᾽ ἂν ἤδη. νῷν γάρ ἐστι δεσπότης		Λοιπόν αρχίζω πια. Εμείς οι δυο έχουμε αφέντη
	ἄγροικος ὀργὴν κυαμοτρὼξ ἀκράχολος,		που έχει χωριάτικη οργή, που τρώει κουκιά, που ανάβει γρήγορα,
	Δῆμος πυκνίτης, δύσκολον γερόντιον		το Λαό που κάθεται στην Πνύκα, δύσκολο γεροντάκι,
	ὑπόκωφον. οὗτος τῇ προτέρᾳ νουμηνίᾳ		μισόκουφο. Αυτός με το προηγούμενο καινούριο φεγγάρι
	ἐπρίατο δοῦλον, βυρσοδέψην Παφλαγόνα,		αγόρασε ένα δούλο, ένα δερματοπώλη απ' την Παφλαγονία,
	πανουργότατον καὶ διαβολώτατόν τινα.		κάποιον άνθρωπο ολότελα πονηρό κι ολότελα διαβολικό.
	οὗτος καταγνοὺς τοῦ γέροντος τοὺς τρόπους,		Αυτός κατάλαβε καλά του γέροντα τη νοοτροπία,
	ὁ βυρσοπαφλαγών, ὑποπεσὼν τὸν δεσπότην		ο δερματοπαφλαγόνας, έπεσε δίπλα στον αφέντη μας,
	ᾔκαλλ᾽ ἐθώπευ᾽ ἐκολάκευ᾽ ἐξηπάτα		τον χάιδευε, τον θώπευε, τον κολάκευε, τον εξαπατούσε
	κοσκυλματίοις ἄκροισι τοιαυτὶ λέγων:		με άχρηστα κομμάτια απ' τα δέρματά του τέτοια λέγοντας:
	ὦ Δῆμε λοῦσαι πρῶτον ἐκδικάσας μίαν,		«Λαέ μου, αφού πρώτα δικάσεις μιαν υπόθεση, λούσου,
	ἐνθοῦ ῥόφησον ἔντραγ᾽ ἔχε τριώβολον.		βάλε κάτι μέσα σου, πιες, φάε, πάρε τους τρεις οβολούς σου.
	βούλει παραθῶ σοι δόρπον; εἶτ᾽ ἀναρπάσας		θέλεις να σου βάλω να φας;» Έπειτα, αφού αρπάζει,
	ὅ τι ἄν τις ἡμῶν σκευάσῃ, τῷ δεσπότῃ		ό τι κάποιος από μας ετοιμάσει, στον αφέντη μας
	Παφλαγὼν κεχάρισται τοῦτο. καὶ πρώην γ᾽ ἐμοῦ		το χαρίζει ο Παφλαγόνας. Πριν από μερικές μέρες,
	μᾶζαν μεμαχότος ἐν Πύλῳ Λακωνικήν,		όταν εγώ είχα ζυμώσει στην Πύλο ένα λακωνικό καρβέλι,
	πανουργότατά πως περιδραμὼν ὑφαρπάσας		με κάποιο πολύ πανούργο τρόπο έτρεξε, μου τ' άρπαξε
	αὐτὸς παρέθηκε τὴν ὑπ᾽ ἐμοῦ μεμαγμένην,		και αυτός του σέρβιρε ό τι είχαν ζυμώσει τα χέρια μου.
	ἡμᾶς δ᾽ ἀπελαύνει κοὐκ ἐᾷ		Εμάς μας διώχνει μακριά και δεν αφήνει κανέναν
	τὸν δεσπότην ἄλλον θεραπεύειν, ἀλλὰ βυρσίνην ἔχων		άλλο να φροντίζει τον αφέντη μας, αλλά κρατώντας βούρδουλα,
	δειπνοῦντος ἑστὼς ἀποσοβεῖ τοὺς ῥήτορας.		καθώς αυτός δειπνά, διώχνει όποιους θέλουν να του μιλήσουν.
	[πηγή: Perseus Digital Library]		[πηγή: Αριστοφάνης, «Ιππής», Ζήτρος, Αθήνα 2007]

Στο πλαίσιο της αθηναϊκής δημοκρατίας το δικαίωμα της ισηγορίας υπονομευόταν από τη δράση των δημαγωγών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δημαγωγού στην αρχαία Αθήνα ήταν ο Κλέων. Σχετικά με το θέμα της δημαγωγίας στην αρχαία Αθήνα, μπορείτε να διαβάσετε το άρθρο του Μάριου Πλωρίτη με τίτλο «Κλέωνες και Κλεωνίδια. Δημαγωγίας απάνθισμα»:

Η δύναμη της δημοκοπίας κατά τον Εμμανουήλ Ροΐδη: