Από την εμφάνισή του στη γη και για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, το ανθρώπινο είδος, όπως και τα υπόλοιπα πλάσματα που διαβιούσαν μαζί του, ήταν ακόμη απόλυτα εξαρτημένο από τα υλικά που παρείχε η Φύση για τις ανάγκες διατροφής, ένδυσης, προστασίας και στέγασης.

Τα υλικά αυτά προερχόμενα από το κυνήγι θηραμάτων και τη συλλογή τους από το φυσικό περιβάλλον χαρακτηρίζονταν από έλλειψη σταθερότητας όσον αφορά το είδος, τον αριθμό και την ποσότητα. Οι ιδιότητες αυτές ανάγκαζαν τον προϊστορικό άνθρωπο, κυνηγό και συλλέκτη, να μετακινείται συνεχώς και να αναζητά, σε καθημερινή σχεδόν βάση, τα απαραίτητα για την επιβίωσή του.

Τα χαρακτηριστικά αυτά της διαβίωσης κατά νομαδικό χαρακτήρα, αποτέλεσαν για πολλά χρόνια σημαντικό εμπόδιο για τη μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου σε μια συγκεκριμένη περιοχή για την ανάπτυξη κοινωνικής ζωής και την ίδρυση οργανωμένων οικισμών.

Η σημαντικότερη μεταβολή στη ζωή του προϊστορικού (νεολιθικού) ανθρώπου  συνδέεται με την ανάπτυξη της ικανότητάς του να ελέγχει το φυσικό περιβάλλον, τουλάχιστον όσον αφορά την παραγωγή αγαθών σε μόνιμη βάση. Σε όλη τη διάρκεια της προηγούμενης ζωής του ο άνθρωπος ήταν δέσμιος του φυσικού περιβάλλοντος, σχετικά με την προμήθεια αγαθών, ζούσε δηλαδή ουσιαστικά «παρασιτώντας» τη Φύση.

Με την ανακάλυψη της γεωργίας και με την κτηνοτροφία, ο άνθρωπος παύει να εξαρτάται αποκλειστικά από το συλλεκτικό τομέα και εισέρχεται στο στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας, δημιουργεί δηλαδή καταστάσεις που ο ίδιος ελέγχει και προγραμματίζει.

Η μεταβολή από το κυνηγετικό-συλλεκτικό στάδιο προς το παραγωγικό θα πρέπει να συνδεθεί με τις σημαντικότατες κλιματολογικές αλλαγές που συνέβησαν στα όρια Πλειστόκαινου - Ολόκαινου, πριν δηλαδή από 10.000 χρόνια. Η οριστική υποχώρηση των παγετώνων και η γενική άνοδος της θερμοκρασίας οδήγησε στην εξαφάνιση των μεγάλων θηραμάτων και την κατάρρευση του παλαιού τρόπου διαβίωσης. Συγχρόνως ευνόησε την ανάπτυξη ειδών φυτών και ζώων που στήριξαν στη συνέχεια, μέσω της καλλιέργειας και της κτηνοτροφίας, τη διατροφή του νεολιθικού ανθρώπου.

Η γεωργία σαν ασχολία αποτέλεσε επανάσταση και επηρέασε πολύ σημαντικά την ανθρωπότητα. Προέκυψε από την ανακάλυψη της σχέσης που συνδέει τα φυσικά στοιχεία του περιβάλλοντος (έδαφος, νερό) με τα φυτά, από τον προϊστορικό άνθρωπο.

Τα αυξημένα πνευματικά του χαρακτηριστικά και οι δεξιότητές του, ενισχυμένα σημαντικά από την ικανότητα της δημιουργίας και χρήσης εργαλείων και κατασκευών, έκαναν τον άνθρωπο κυρίαρχο της φυτικής παραγωγής και του έδωσαν τη δυνατότητα για βέβαιη επιβίωση μέσα από την εξασφάλιση σταθερής και επαρκούς ποσότητας τροφής.
Κάτω από αυτές τις ευνοϊκές προϋποθέσεις έγινε η μετατροπή του ανθρώπου συλλέκτη και κυνηγού σε άνθρωπο - γεωργό.

Η κοιτίδα της γεωργικής οικονομίας, με περισσότερο ή λιγότερο μόνιμες εγκαταστάσεις οικισμών και αντίστοιχου τρόπου διαβίωσης, είναι δύσκολο να προσδιορισθεί με ακρίβεια τόσο χρονικά όσο και τοπικά. Πάντως τα αρχαιότερα κέντρα γεωργικής ενασχόλησης της ανθρωπότητας φαίνεται να συμπίπτουν με περιοχές της νοτιοδυτικής Ασίας ( Περσικός κόλπος - Τίγρης - Ευφράτης - Συρία - Παλαιστίνη, η λεγόμενη εύφορη ημισέληνος), ενώ χρονικά οι απαρχές της τοποθετούνται, ανάλογα με την περιοχή, από το 10.000 μέχρι το 6.000 π.Χ. Τα παραπάνω στοιχεία στηρίζονται στην ανακάλυψη της φυσικής ζώνης εξάπλωσης άγριων ποικιλιών σιταριού και κριθαριού, των πρώτων δηλαδή καλλιεργημένων φυτών, αλλά και αρχαιολογικών ευρημάτων .

Η συμμετοχή της γεωργικής τεχνολογίας στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο προσδιορίζεται από τη χρήση πρωτόγονων και απλών αλλά καθοριστικής σημασίας εργαλείων στη διαδικασία σποράς και συγκομιδής.

Για χιλιάδες χρόνια μοναδικό σκαπτικό εργαλείο αποτέλεσε ένα αιχμηρό κομμάτι ξύλου, ενισχυμένο από μια τρυπημένη πέτρα για την υποβοήθηση της εισόδου στο έδαφος. Η διαπίστωση ότι η άροση του εδάφους βοηθούσε στην αύξηση και μεγαλύτερη απόδοση των φυτών, οδήγησε στην  κατασκευή ενός κατάλληλου εργαλείου άροσης. Έτσι προέκυψε το άροτρο, ένα απλό σκληρό κομμάτι ξύλου το οποίο χρησιμοποιούσε κατάλληλα ο άνθρωπος - γεωργός.

Η επινοητικότητα του προϊστορικού ανθρώπου τον οδήγησε στη δημιουργία περισσότερο σύνθετων σκαπτικών εργαλείων (π.χ. το υνί, το τμήμα δηλαδή που χαράσσει και ανασηκώνει το χώμα και ο ζυγός, όπου μπορούσαν να δεθούν εξημερωμένα ζώα, η μυϊκή δύναμη των οποίων διευκόλυνε σημαντικά το έργο της άροσης).

Το ίδιο σημαντική υπήρξε και η χρήση εργαλείων στη φάση της συγκομιδής. Το αρχικό, δύσκολο  μάζεμα των ώριμων φυτών με το χέρι, αντικαθίσταται από το θέρισμα με τη βοήθεια εξειδικευμένων εργαλείων. Ο άνθρωπος-γεωργός χρησιμοποιεί αιχμηρές λεπίδες, από πυριτόλιθο συνήθως, τις προσαρμόζει σε οστέινα ή ξύλινα στελέχη και δημιουργεί «τέλεια» δρεπάνια. Επίσης κατασκευάζει από πέτρα τριπτήρες για το άλεσμα των καρπών και κτίζει φούρνους για το ψήσιμο ψωμιού.

Είναι φανερό ότι ο δεσμός του προϊστορικού ανθρώπου με τη γη οδήγησε σε μια σειρά πολύ σημαντικών αλλαγών κυρίως στον οικιστικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα. Υποχρεωμένος πλέον να διαβιώνει μόνιμα στην περιοχή καλλιέργειας, δημιουργεί σταθερές κατασκευές εγκατοίκησης αναπτύσσοντας την οικοδομική τεχνική, την οικιστική οργάνωση και την οχυρωματική τέχνη.

Ανακαλύπτει την κεραμική, δημιουργεί χρηστικά σκεύη αλλά και λατρευτικά είδη και εκφράζει τις αισθητικές του αντιλήψεις διακοσμώντας αγγεία και άλλα αντικείμενα.

Την περίοδο αυτή (νεολιθική) μπαίνουν οι βάσεις για την εξειδίκευση με τον καταμερισμό στην εργασία, την αξιοποίηση των πνευματικών ιδιοτήτων και δεξιοτήτων και το διαχωρισμό αρμοδιοτήτων ανάμεσα στα δύο φύλα. Επίσης θα πρέπει να δεχθούμε την ύπαρξη και λειτουργία αρχών και κανόνων, μια μορφή δηλαδή εθιμικού, κατά κάποιο τρόπο δικαίου, απαραίτητου στοιχείου για την εύρυθμη λειτουργία μιας οργανωμένης κοινότητας.

Η εντατική γεωργία απαιτεί υψηλό επίπεδο κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης γεγονός που συνδέεται με την ίδρυση και λειτουργία συγκεκριμένου τύπου οικισμών, δηλαδή των πόλεων.

Το είδος αυτό της κοινωνικής διάρθρωσης, που εμφανίστηκε με τη μετατροπή του ανθρώπου κυνηγού-συλλέκτη σε γεωργό και άρχισε να θεμελιώνεται κατά τη νεολιθική περίοδο, οδήγησε σταδιακά στην εμφάνιση του λεγομένου αστικού πολιτισμού.

Νεολιθική εποχή. Έκφραση - Τέχνη

Η μετατροπή, με την ανακάλυψη της γεωργίας, του ανθρώπου συλλέκτη-κυνηγού σε γεωργό δεν επηρέασε μόνο τη διαδικασία παραγωγής αγαθών αλλά ολόκληρη την πορεία του ανθρώπινου γένους, αφού δημιούργησε τη βάση για την αλματώδη ανάπτυξη σε όλους τους τομείς του πολιτισμού.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του νέου τρόπου διαβίωσης υπήρξε, ως αποτέλεσμα της μόνιμης εγκατοίκησης, η ίδρυση οικισμών και η ενασχόληση με τη δημιουργία αντικειμένων που η κατασκευή τους αποτελούσε εμπόδιο στις συνεχείς μετακινήσεις του ανθρώπου κατά την προγενέστερη περίοδο.

Η νεολιθική περίοδος είναι εποχή τεχνολογικής ανάπτυξης και απoδεικνύει την επιδεξιότητα του ανθρώπου. Τα τεχνολογικά επιτεύγματα αφορούν κυρίως στην κατασκευή νέων εργαλείων και στη βελτίωση των παλιών καθώς και στην τεχνική της δόμησης.

Η σημαντικότερη ίσως ανακάλυψη της περιόδου αυτής συνδέεται με την κατεργασία της αργίλου και τη γένεση του κλάδου της αγγειοπλαστικής. Ο νεολιθικός άνθρωπος ανακαλύπτει την κεραμική, τη χρησιμοποίηση δηλ. του πηλού για τη δημιουργία χρηστικών σκευών, λατρευτικών και διακοσμητικών αντικειμένων.

Η νέα τεχνική προέκυψε από την ιδιαίτερη σχέση και τους δεσμούς που αναπτύσσονται μέσα από τη γεωργία μεταξύ του ανθρώπου και των συστατικών της γης. Έτσι ερμηνεύεται  εύκολα γιατί η αγγειοπλαστική γεννήθηκε στις περιοχές - κοιτίδες της γεωργίας, ανάμεσα στο 7.000 και στο 6.000 π.Χ., όπου κατά πάσα πιθανότητα, οι γυναίκες των γεωργών επινόησαν τη μέθοδο κατασκευής αγγείων από το πλάσιμο του πηλού και το ψήσιμό του ώστε να αποκτήσει μόνιμη σκληρότητα.

Στην αρχή τα αγγεία-σκεύη κατασκευάζονταν με απλή πίεση των χεριών σε κομμάτια πηλού ώσπου να αποκτήσουν το επιθυμητό σχήμα κατάλληλο για τις λειτουργικές ανάγκες (μαγείρεμα, φαγητό, αποθήκευση κλπ.). Στη συνέχεια, με την ανακάλυψη του κεραμικού τροχού γύρω στο 4.000 π.Χ., τα αγγεία απέκτησαν τελειότερο σχήμα.

Οι επιφάνειες των πήλινων αυτών δημιουργημάτων αποτέλεσαν για τον προϊστορικό άνθρωπο έναν «χώρο-πρόκληση», για να αποτυπώσει σε αυτόν τις αισθητικές-καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Έτσι, από την αρχή σχεδόν της ανακάλυψης της αγγειοπλαστικής, τα αγγεία αποκτούν διακοσμητικά στοιχεία, κυρίως χαράξεις και αποτυπώσεις. Ο νεολιθικός γεωργός και κτηνοτρόφος προσπαθεί να  αποδώσει με γραφικές ή πλαστικές αναπαραστάσεις τα στοιχεία του χώρου που ζει.

Από τη μελέτη των προϊόντων της κεραμικής οδηγούμαστε σήμερα στο ασφαλές συμπέρασμα ότι ο νεολιθικός άνθρωπος παράλληλα με τα καθημερινά και έντονα προβλήματα επιβίωσης, έβρισκε το χρόνο να εκφράζει και τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες.

Με την πάροδο του χρόνου, κάθε τοπική κοινωνία δημιούργησε, για τις καθημερινές ανάγκες της αλλά και για διακοσμητικούς ή λατρευτικούς λόγους, σκεύη και αντικείμενα στα οποία αποτύπωσε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. Η μελέτη των διαφορετικών αυτών εκφράσεων μας αποκαλύπτει όχι μόνο τις αισθητικές αντιλήψεις της συγκεκριμένης κοινωνίας αλλά και τις συνήθειες και τα ήθη, δηλ. κατά κάποιο τρόπο την ιστορία των μελών της κοινότητας.

Η έμπνευση, η επινοητικότητα και η δεξιοτεχνία του νεολιθικού ανθρώπου δεν περιορίστηκε μόνο στην κατασκευή αγγείων. Δημιούργησε επίσης καλλιτεχνικά αριστουργήματα στο χώρο της ειδωλοπλαστικής. Μερικοί μάλιστα μελετητές θεωρούν ότι τα προϊστορικά ειδώλια έχουν σημαντικότερη αξία από τα κεραμικά αγγεία διότι σχετίζονται με τις ιδεολογικές-θρησκευτικές αξίες του νεολιθικού ανθρώπου.

Τα περισσότερα ειδώλια κατασκευάζονταν από πηλό υπάρχουν όμως και αντίστοιχα από ξύλο, πέτρα και κόκαλο. Συνήθως παριστάνουν ανθρώπινες μορφές και σπανιότερα μορφές ζώων. Επειδή τα περισσότερα ανθρωπόμορφα ειδώλια εμφανίζουν γυναίκες με τονισμένα τα φυλετικά χαρακτηριστικά, θεωρείται ότι αποτελούν παραστάσεις κάποιας Μητέρας-Θεάς που είναι υπεύθυνη για τη διαιώνιση και τη γονιμότητα.

Όλα τα δημιουργήματα του νεολιθικού ανθρώπου, λειτουργικά, διακοσμητικά ή λατρευτικά, θεωρούνται σημαντικότατα ευρήματα. Εκφράζουν, τα περισσότερα, υψηλή αισθητική αντίληψη για τη συγκεκριμένη περίοδο και αποτελούν το κυριότερο μέσο ανάπλασης του πολιτισμού της εποχής εκείνης.