Η εκμηχάνιση της γεωργίας

Ο 19^ος αιώνας είναι συνδεδεμένος με ένα σύνολο ριζοσπαστικών αλλαγών που επέδρασαν και μετέβαλαν την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας. Μέσα στα χρονικά του πλαίσια τοποθετούνται οι απαρχές όλων των κοσμογονικών συμβάντων που επηρέασαν καθοριστικά την οικονομική, κοινωνική, τεχνολογική και πολιτισμική εξέλιξη του ανθρώπινου γένους.

Η περίοδος αυτή και οι συνακόλουθες εξελίξεις συνδέονται άρρηκτα με την αποκαλούμενη βιομηχανική επανάσταση, το στάδιο δηλαδή εκείνο της τεχνολογικής εξέλιξης κατά το οποίο ο άνθρωπος με την κατασκευή της μηχανής κατόρθωσε να θέσει στην υπηρεσία του - ουσιαστικά στην υπηρεσία του τομέα παραγωγική διαδικασία - τεράστιες δυνάμεις.

Η βιομηχανική επανάσταση, που δεν ήταν βέβαια απλά ένα τεχνολογικό συμβάν αλλά αποτελεί προέκταση και συνέπεια των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων της εποχής, επηρέασε άμεσα και τον γεωργικό τομέα σε όλες του τις εκφράσεις. Τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα, η αγροτική οικονομία αρχίζει να δέχεται την επίδραση της βιομηχανικής επανάστασης και η εκμηχάνιση των μέσων αγροτικής παραγωγής διαδίδεται σε όλη σχεδόν την Ευρώπη μέχρι το τέλος του αιώνα. Το σύνολο των γεωργικών εργασιών και τομέων δέχεται την επίδραση της τεχνολογικής εξέλιξης και την εισαγωγή της μηχανής στην παραγωγική διαδικασία. Βελτιώνονται τα υπάρχοντα γεωργικά εργαλεία, εισάγονται νέα, μεγιστοποιούνται οι αποδόσεις με τη χρήση μηχανοκίνητων μέσων. Οι συνέπειες είναι άμεσες: αύξηση της παραγωγής, ορθολογική και αποδοτική εκμετάλλευση της γης, επέκταση των καλλιεργειών, βελτίωση των συνθηκών εργασίας κλπ.

Το σήμερα, όπως και το αύριο της γεωργίας είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την ύπαρξη, τη μορφή και την εξέλιξη της τεχνολογίας. Από την εμφάνιση του φαινομένου της συστηματικής καλλιέργειας της γης, κύριος σκοπός του ανθρώπου ήταν ο μετασχηματισμός του βιολογικού κύκλου των φυτών σε μια παραγωγική διαδικασία με τα θετικότερα δυνατά αποτελέσματα.

Η εκμηχανισμένη γεωργία συμμετέχει και συνεισφέρει σήμερα σε όλα τα στάδια της καλλιέργειας, από την άροση ως τη συγκομιδή και τη μεταποίηση των γεωργικών προϊόντων. Η εισαγωγή της και η συνεχής επέκτασή της ανέτρεψε τα εργασιακά και οικονομικά δεδομένα, συνέβαλε και συμβάλλει στη βελτίωση της απόδοσης, στην αύξηση της παραγωγής, της παραγωγικότητας και του γεωργικού εισοδήματος, στην εξάλειψη του υποσιτισμού από πολλές περιοχές του πλανήτη μας και εν γένει στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου του συνόλου σχεδόν του πληθυσμού της γης.

Η θέση της γεωργίας στην οικονομία της Ελλάδος στα τέλη του 20^ού αιώνα

Ο πρωτογενής τομέας υπήρξε ανέκαθεν για την ελληνική οικονομία ο χώρος ο οποίος προσέφερε, κάτω από ευνοϊκές ή δυσμενείς συνθήκες, τις πηγές και τα μέσα για τη στήριξη των υπολοίπων χώρων δραστηριότητας (βιοτεχνία - βιομηχανία - εμπόριο) και σε τελευταία ανάλυση του πληθυσμού της χώρας μας.

Παρά τις πολύ σημαντικές εξελίξεις που συνόδευσαν τα μεταπολεμικά χρόνια, κατά τα οποία επήλθε μείωση του γεωργικού πληθυσμού από 53% το 1961, σε 35% το 1971 και σε 25% το 1990, η ελληνική γεωργία που συνιστά τον πυρήνα της πρωτογενούς δραστηριότητας, εξακολουθεί να έχει βαρύνουσα σημασία για την οικονομία του τόπου. Το ειδικό της μάλιστα βάρος είναι σαφώς ανώτερο από το αντίστοιχο άλλων ευρωπαϊκών κρατών (ο πρωτογενής τομέας συμμετείχε το 1991 με ποσοστό 12,6 % στο ακαθάριστο εθνικό εισόδημα ενώ στη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό ανήλθε σε 1,2 %).

Το 1991 υπήρχαν στη χώρα 861.623 αγροτικές εκμεταλλεύσεις και 5 εκατομμύρια αγροτεμάχια. Η γόνιμη γεωργική γη βρίσκεται κυρίως στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στη Θράκη. Το σύνολο των καλλιεργημένων εκτάσεων ανήλθε κατά το 1995 σε 40 περίπου εκατομμύρια στρέμματα, από τα οποία τα 13 εκατομμύρια ανήκουν σε αρδευόμενες περιοχές.

Τα βασικότερα ελληνικά αγροτικά προιόντα είναι το σιτάρι (παραγωγή 2,27 εκατομμύρια τόνοι το 1995), το βαμβάκι (1,27 εκατομμύρια τόνοι), τα εσπεριδοειδή (1,20 εκατομμύρια τόνοι), οι ντομάτες (2 εκατομμύρια τόνοι), οι πατάτες (1 εκατομμύρια τόνοι), το ελαιόλαδο (360 χιλιάδες τόνοι) και ο καπνός (135 χιλιάδες τόνοι).

Τα περισσότερα από τα ελληνικά αγροτικά προιόντα και ιδιαίτερα τα λεγόμενα «μεσογειακά», εξάγονται και συνιστούν το 45% της συνολικής αγροτικής παραγωγής της χώρας.

Τα βασικά προβλήματα της ελληνικής γεωργίας συνίστανται στα εξής: στη μικρή παραγωγικότητα, που οφείλεται σε ορισμένες διαρθρωτικές αδυναμίες καθώς και στο ανάγλυφο του εδάφους, στο μικρό μέγεθος (~40 στρέμματα/τεμάχιο) και στον κατατεμαχισμό του γεωργικού κλήρου (6-7 αγροτεμάχια/εκμετάλλευση), στη δυσμενή σύνθεση του αγροτικού πληθυσμού από πλευράς ηλικίας (το 56% των κατόχων γεωργικών εκμεταλλεύσεων είναι άνω των 55 ετών).

Παρά το δυσμενές των συνθηκών, τα τελευταία χρόνια βελτιώθηκε σημαντικά το υλικοτεχνικό επίπεδο της γεωργικής παραγωγής τόσο όσον αφορά τον εξοπλισμό και την εκμηχάνιση της γεωργίας όσο και στην εφαρμογή των σύγχρονων καλλιεργητικών μεθόδων .

Οι διαρθρωτικές αυτές αλλαγές τοποθετούνται χρονικά μετά την λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα στην περίοδο της δεκαετίας του 1950, οπότε και άρχισε, με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό, ο εκσυγχρονισμός της γεωργίας στη χώρα μας. Η εκμηχάνιση όμως της ελληνικής γεωργίας ανάγεται στις αρχές του αιώνα μας.

Οι πρώτες μηχανές που χρησιμοποιήθηκαν στη γεωργία, κινούνταν με ατμό και ήταν τα ατμάροτρα. Τέτοιες μηχανές χρησιμοποιήθηκαν στα "Ζωγράφεια" κτήματα της Θεσσαλίας μετά το 1908. Ύστερα έκαναν την εμφάνισή τους μεγάλοι ατμοκίνητοι ελκυστήρες 80 έως 150 ίππων, που έμοιαζαν πολύ με τους σύγχρονους οδοστρωτήρες. Ελκυστήρες τέτοιου είδους χρησιμοποιήθηκαν στην Ελλάδα μετά το 1915, στα χωριά της Θεσσαλίας Μπάκραινα και Σάκαλαρ από την εταιρεία Παπαγεωργίου, με σημαντική επιτυχία.

Από το 1920 και μετά, οι ατμομηχανές δεν είχαν καμία σχέση με τη γεωργία, αντικαταστάθηκαν από βενζινομηχανές και πετρελαιομηχανές. Οι τελευταίες χρησιμοποιούνται στους γεωργικούς ελκυστήρες (τρακτέρ).

Οι ελκυστήρες αντικατέστησαν, με την πολλαπλάσια ελκτική τους δύναμη, τα γεωργικά ζώα. Παράλληλα εφευρέθηκαν και τ’ άλλα γεωργικά μηχανήματα (άροτρα, σκαπτικά, σπαρτικά, σκαλιστικά, θεριστικά, θεριζοαλωνιστικά, χορτοσυλεκτικά, ψεκαστικά, ποτιστικά, κλπ.)

Ο βαθμός της γεωργικής εκμηχάνισης μιας χώρας καθορίζεται από τον αριθμό των διαξονικών ελκυστήρων μέσου μεγέθους που αντιστοιχούν σε 1000 στρέμματα. Παλιότερα ο τρόπος αυτός εκτίμησης υπήρξε ικανοποιητικός, μα σήμερα παρουσιάζει σοβαρά μειονεκτήματα, που προέρχονται από τις διάφορες τεχνολογικές εξελίξεις. Επίσης άλλοι παράγοντες που δυσκολεύουν την εκτίμηση του βαθμού εκμηχάνισης είναι το είδος των καλλιεργειών, οι εδαφικές και κλιματικές συνθήκες, η καλλιεργητική παράδοση και ο ρυθμός εκμετάλλευσης (εκτατική ή εντατική).

Η Ελλάδα το 1963 είχε δείκτη εκμηχάνισης 0,8, το 1970 δείκτη 2,1 και το 1991 δείκτη 6,2.

Οι συντελεστές παραγωγής, δηλαδή το έδαφος, το κεφάλαιο και η εργασία, αποδίδουν περισσότερο στη γεωργία, όταν ο αγρότης χρησιμοποιεί στις διάφορες αγροτικές εργασίες τα καταλληλότερα μέσα.

Με τα πρωτόγονα εργαλεία που είχε στη διάθεσή του ένας αγρότης το 1854, μπορούσε να παράγει τροφή για τον εαυτό του και για άλλα 4 μέχρι 5 άτομα.

Με τη βελτίωση των ζωοκίνητων εργαλείων το 1920 μπορούσε να θρέψει εκτός του εαυτού του και άλλα 9 άτομα. Με την χρησιμοποίηση σύγχρονων γεωργικών μηχανημάτων το 1970 μπορούσε να θρέψει τον εαυτό του και 46 άτομα και σήμερα μπορεί ακόμη περισσότερα.

Ένας άλλος τομέας στον οποία προσφέρει θετικές υπηρεσίες η τεχνολογία, είναι η ελαχιστοποίηση του χρόνου εργασίας με τη χρήση μηχανών. Για παράδειγμα , ενώ το ρύζι και το σιτάρι απαιτούν για την παραγωγή τους 200 ώρες εργασίας ενός ατόμου ανά στρέμμα, σε περιοχές όπου δεν χρησιμοποιούνται μηχανήματα, χρειάζονται μόνο 2 ώρες ανά στρέμμα με τη χρησιμοποίησή τους. Στον κτηνοτροφικό τομέα, σε ένα σύγχρονο βουστάσιο, ένα άτομο μπορεί να ταΐσει 5000 αγελάδες με ένα αυτόματο σύστημα τροφοδοσίας.

Η εκμηχάνιση της ελληνικής γεωργίας είχε σαν αποτέλεσμα να αναπτύξει η χώρα μας τη γεωργική οικονομία της, να καλύψει ανάγκες της σε βασικά γεωργικά προϊόντα (σιτάρι, ρύζι, βαμβάκι κλπ.), αλλά συγχρόνως να γίνει και εξαγωγική, όπως στο βαμβάκι, τα πορτοκάλια, τα λεμόνια, τα ροδάκινα, τα σταφύλια και άλλα.

Βελτιώθηκαν επίσης οι συνθήκες διαβίωσης στο γεωργικό σπίτι. Ολόκληρη η οικογένεια έχει πια περισσότερο χρόνο για ψυχαγωγία, μπορεί να έχει περισσότερες ανέσεις και καλύτερη εκπαίδευση.

Η οικονομική πρόοδος βασίστηκε και βασίζεται κυρίως στην τεχνολογική αλλαγή, που σήμερα συντελείται στα οργανωμένα κέντρα ερευνών (πανεπιστήμια, κέντρα έρευνας και τεχνολογίας κ.ά.). Η εφαρμογή της νέας τεχνολογίας συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας των συντελεστών παραγωγής, στοιχείο προσδιοριστικό του επιπέδου οικονομικής ανάπτυξης. Για να προκύψουν ευνοϊκά αποτελέσματα για ολόκληρη την κοινωνία, θα πρέπει η καινούργια τεχνολογία να διαδοθεί πλατιά και να εφαρμοσθεί σε ευρεία κλίμακα.

Στη δική μας αγροτική κοινωνία η διάδοση και η αποδοχή μιας καινούργιας τεχνολογίας υπήρξε και είναι ακόμα βραδεία. Η αποδοχή και εφαρμογή της, εκ μέρους των παραγωγών, προϋποθέτει μία κατάλληλη εκπαίδευση και ένα ελάχιστο επίπεδο τεχνικής κατάρτισης.

Η αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφοράς των αγροτών επιτυγχάνεται σταδιακά με την επαγγελματική εκπαίδευση, η οποία τους κάνει πιο υπεύθυνους και επιδεκτικούς στην αποδοχή των νέων ιδεών.

Πρέπει να καλλιεργηθεί στους αγρότες η ιδέα της προόδου, η έννοια της τεχνικής, η ιδέα της αλληλεγγύης, η αυτοπεποίθηση, η συμμετοχή, η συνεργασία για να συνεχίσει να υπάρχει γεωργική ανάπτυξη στην Ελλάδα. Ίσως τότε να μπορέσουμε να πούμε ότι η γεωργία μας στηρίζεται σε γερές βάσεις και μπορούν να υπάρξουν σημαντικές προοπτικές για το μέλλον.
 
 

Πίνακας 1. Αριθμός γεωργικών μηχανημάτων σε λειτουργία κατά το έτος 1993

Η γεωργία του χθες

Η τεχνολογική εξέλιξη, η κατασκευή σύγχρονων μηχανών και χρησιμοποίησή τους στις διάφορες γεωργικές δραστηριότητες και εν γένει η εκμηχάνιση της γεωργίας, έθεσαν σταδιακά εκτός λειτουργίας πολλά από τα λεγόμενα παραδοσιακά εργαλεία.

Ξύλινα άροτρα, δρεπάνια, σβάρνες, πηρούνες, φτυάρια, χερόμυλοι αλλά και νερόμυλοι, αντικείμενα που συνδέθηκαν με το μόχθο και τον ιδρώτα του έλληνα γεωργού και έθρεψαν για χιλιάδες χρόνια τις αγροτικές οικογένειες, αποτελούν πλέον τους «απόμαχους» της γεωργικής τεχνολογίας.

Η ίδρυση τοπικών μουσείων όπου θα στεγάζεται η τεχνολογία και γενικότερα η «αγροτική ζωή» του παρελθόντος, αποτελεί το καλύτερο δείγμα αναγνώρισης των μεγάλων υπηρεσιών που πρόσφεραν στην ελληνική γεωργία και στον έλληνα αγρότη τα εργαλεία και οι κατασκευές του χθες.
 
 
Επιστροφή στην αρχή της σελίδας