Ο ιερός θεσμός της ικεσίας

Ιλιαδικές σκηνές ικεσίας

Η ικεσία είναι ένα τυπικό θέμα στην Ιλιάδα: το έπος αρχίζει με την ικεσία του Χρύση και τελειώνει με την ικεσία του Πρίαμου.

Α 495-504: Η Θέτιδα ικέτις στον Δία

[…] και η Θέτις το παράγγελμα δεν ξέχανε του υιού της
και της θαλάσσης έσχισε τα κύματα κι εβγήκε
και ανέβη τα χαράματα στ’ Ολύμπου τον αιθέρα.
Εύρηκε τον βροντόφωνον Κρονίδην καθισμένον
μόνον στην άκραν κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου,
εμπρός του εκάθισε η θεά και με τ’ αριστερό της
του έπιασε τα γόνατα, με τ’ άλλο το πηγούνι,
κι έλεγεν ικετεύοντας στον ύψιστον Κρονίδην:
«Δία πατέρ’, αν κάποτε με λόγον ή με έργον
σ’ έχω ωφελήσει, ευδόκησε σ’ αυτό να με εισακούσεις [...].

[Ομηρικά Έπη: Ιλιάδα, Β' Γυμνασίου, μτφ. Ιάκ. Πολυλάς, Αθήνα: ΟΕΔΒ 2010]

Για περαιτέρω εμβάθυνση:

- Αἰδώς και ἔλεος: διαβάστε το ομώνυμο κεφάλαιο από το ψηφιακό εγχειρίδιο Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια των Δ. Ν. Μαρωνίτη και Λ. Πόλκα.

Σκηνές ικεσίας στη δραματική ποίηση

Ευριπίδης, Ελένη 894-900: Η Ελένη ικέτις στη μάντισσα Θεονόη

Ικέτισσα, ω! παρθένα, σου προσπέφτω
και σε παρακαλώ απ' της δυστυχίας
τη θέση αυτή, για μένα και για κείνον,
να μην τον χάσω, τώρα που τον βρήκα.
Στον αδελφό σου μην το μαρτυρήσεις
πως ήρθε ο άντρας μου· έλα, γλίτωσέ τον,
σε ικετεύω […].
[Δραματική Ποίηση, Ευριπίδη Ελένη, Γ' Γυμνασίου, μτφ. Τάσος Ρούσσος, Αθήνα: ΟΕΔΒ 2010]

Αισχύλος, Ικέτιδες, στ. 191-203

Λοιπόν βιαστείτε και στ' αριστερά σας χέρια
σεμνά κρατώντας τα κλαδιά της ικεσίας
–του Δία καμάρι– ν' αποκρίνεστε στους ξένους
ταπεινά και κλαυτά κι όπως το θέλ' η ανάγκη
σαν πρόσφυγες οπού είμαστε, και να τους πείτε
να μάθουν καθαρά πως καθαρός από αίμα
είν' ο ερχομός μας· και θυμάστε πρώτ' απ' όλα
όχι πολύ ξεθαρρετή να 'ναι η φωνή σας,
μα η όψη σεμνοπρόσωπη με ήσυχο βλέμμα
την άδολή σας να μηνά την ειλικρίνεια·
κι ούτε να προτρέχει η γλώσσα σου κι ούτε του μάκρου
να ξεσέρνεις τα λόγια σου, γιατί είναι, μάθε,
πάρα πολύ του τόπου εδώ δύσκολοι οι ανθρώποι·
θύμα να υποχωρείς, αφού είσαι της ανάγκης,
ξένη κι αποδιωγμένη και ποτέ δεν πρέπει
να 'χουν οι πιο μικροί τη γλώσσα τους μεγάλη.
(μτφρ. I. Γρυπάρης)

Οι πενήντα κόρες του Δαναού συνοδευόμενες από τον πατέρα τους καταφεύγουν στο Άργος ως ικέτισσες για να αποφύγουν τον αιμομικτικό γάμο τους με τους ξαδέρφους τους, γιους του Αιγύπτου
(Aπό το Oι τραγωδίες του Aισχύλου, Bιβλιοπωλείον της «Eστίας»)

Οπτικοακουστικό υλικό από παράσταση των Ικέτιδων (πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου)

Σκηνές ικεσίας στην αρχαία τέχνη

Έκτορος λύτρα (Toledo 1972.54)

Δημιουργός:  Ζωγράφος του Rycroft
Περίοδος: Αρχαϊκή (ύστερη)
Χρονολογία:  6ος αι. π.Χ. (520-510 π.Χ. περίπου)
Είδος:  Αμφορέας
Μουσείο-Αριθμός:  TOLEDO (OHIO) Museum of Art 1972.54

Αττικός μελανόμορφος αμφορέας με λαιμό. Αποδίδεται στον "Ζωγράφο του Rycroft" (από το όνομα της συλλογής). Ο Αχιλλέας στεφανωμένος ξαπλώνει στο ανάκλιντρό του. Στο δεξί του χέρι κρατά φιάλη. Ο Πρίαμος, στο κέντρο της σκηνής, βαδίζει προς τον Αχιλλέα, με τα χέρια του απλωμένα ικετευτικά. Το σώμα του νεκρού Έκτορα βρίσκεται ξαπλωμένο στο πάτωμα, κάτω από τον ανάκλιντρο και το τραπέζι με φαγητό. Αριστερά από τον Πρίαμο, ένας νέος κουβαλά τα λύτρα για τον Έκτορα: έναν τρίποδα και τρεις φιάλες. Στην άκρη αριστερά στέκεται ο Ερμής. Στον τοίχο κρέμεται η νέα πανοπλία του Αχιλλέα. Την σκηνή κλείνει μια θεραπαινίδα που σερβίρει κρασί στον Αχιλλέα. Στην πίσω όψη σκηνή αναχώρησης πολεμιστών.
Ο συγκεκριμένος αμφορέας ξεχωρίζει ανάμεσα στα άλλα αγγεία που απεικονίζουν τη σκηνή των λύτρων του Έκτορα χάρη στο έντονο συναίσθημα που καταφέρνει να αποδώσει ο αγγειογράφος στο πρόσωπο του Πρίαμου.
Πηγή/ές: PERSEUS DIGITAL LIBRARY. Photograph by Maria Daniels, courtesy of the Toledo Museum of Art, January 1992

Χρύσης ικέτης (Louvre K1)

Δημιουργός:  Ζωγράφος του Athens 1714
Περίοδος: Κλασική (ύστερη)
Χρονολογία:  4ος αι. π.Χ. (360-350 π.Χ. περίπου)
Είδος:  Κρατήρας
Μουσείο-Αριθμός: PARIS Musée du Louvre K 1

Απουλικός ερυθρόμορφος ελικωτός κρατήρας. Βρέθηκε στην επαρχία του Τάραντα και αποδίδεται στον "Ζωγράφο του Athens 1714".
Στη λεπτομέρεια από την εμπρόσθια όψη παράσταση της ικεσίας του Χρύση. Ο Χρύσης προσφέρει λύτρα στον Αγαμέμνονα για να πάρει πίσω την κόρη του, Χρυσηίδα.

[πηγή:  WIKIMEDIA COMMONS]

Έκτορος λύτρα (Harvard 1972.40)

Δημιουργός: Ομάδα των Πρωτοπόρων
Περίοδος: Αρχαϊκή (ύστερη)
Χρονολογία: 6ος αι. π.Χ. (510-500 π.Χ. περίπου)
Είδος: Υδρία (κάλπις)
Μουσείο-Αριθμός: CAMBRIDGE MA Harvard University 1972.40

Αττική ερυθρόμορφη υδρία (κάλπις). Αποδίδεται στην "Ομάδα των Πρωτοπόρων".
Στον ώμο της υδρίας απεικονίζεται η σκηνή της ικεσίας του Πριάμου και η προσφορά λύτρων στον Αχιλλέα για τον Έκτορα. Ο Αχιλλέας ξαπλώνει σε ανάκλιντρο, ενώ ο Πρίαμος εισέρχεται από αριστερά. Ο Πρίαμος προχωρά με τα χέρια απλωμένα, για να πιάσει τα γόνατα του Αχιλλέα, σε στάση ικεσίας, ενώ το στόμα του είναι ανοιχτό, για να παρακαλέσει. Ο Αχιλλέας γευματίζει. Ο ζωγράφος απεικονίζει με ανατριχιαστική λεπτομέρεια σταγόνες αίματος από το κρέας του δείπνου να πέφτουν στο κακοποιημένο σώμα του Έκτορα, που βρίσκεται ακριβώς από κάτω. Τα πόδια του Έκτορα είναι δεμένα, κάτι που υπενθυμίζει ότι διασύρθηκε δεμένος στο άρμα του Αχιλλέα. Αίμα, ζωγραφισμένο με διαλυτό βερνίκι, φαίνεται να τρέχει ακόμα από τις πολλές πληγές του. Το ίδιο το σώμα του νεκρού απεικονίζεται πολύ μεγαλύτερο και από τον Αχιλλέα και από τον Πρίαμο. Αριστερά στον τοίχο είναι αφημένη η πανοπλία του Αχιλλέα.

[πηγή: PERSEUS DIGITAL LIBRARY: Κατάλογος αρχαιολογίας και τέχνης]