Ιστορικά και μυθολογικά παραδείγματα σχετικά με τη συμπεριφορά νικητών προς ηττημένους

Ο Ηρόδοτος στο ένατο βιβλίο των Ιστοριών του αναφέρει τον λόγο για τον οποίο ο Παυσανίας αποδοκίμασε την πρόταση ενός Αιγινήτη αρχηγού να ατιμάσουν το νεκρό σώμα του Πέρση στρατηγού, Μαρδονίου, μετά την ήττα του στη μάχη των Πλαταιών:

[78] Στο στρατόπεδο των Αιγινητών πάλι, στις Πλαταιές, ήταν ο Λάμπων, ο γιος του Πυθέα, που είχε την πρώτη θέση ανάμεσα στους Αιγινήτες· αυτός χύθηκε προς το μέρος του Παυσανία, τσακίστηκε να φτάσει κοντά του και του έλεγε: «Γιε του Κλεομβρότου, έχεις καταγάγει έναν θρίαμβο μοναδικό σε μεγαλείο και λαμπρότητα κι ο θεός σε αξίωσε να σώσεις την Ελλάδα κι η δόξα να συντροφεύει τ’ όνομά σου όσο κανενός άλλου Έλληνα απ’ όσους ξέρουμε. Λοιπόν ολοκλήρωσε το έργο σου, για να συντροφεύει τ’ όνομά σου φήμη ακόμα μεγαλύτερη κι από δω και πέρα κάθε βάρβαρος να το σκέφτεται πολύ να βάλει μπροστά ενέργειες αλλοπρόσαλλες εναντίον των Ελλήνων. Δηλαδή, όταν σκοτώθηκε ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες, ο Μαρδόνιος κι ο Ξέρξης έκοψαν το κεφάλι του και το παλούκωσαν· εσύ, αν ανταποδώσεις την ίδια τιμωρία σ’ αυτόν, πρώτα πρώτα θα επαινεθείς απ’ όλους τους Σπαρτιάτες, κι επίσης κι από τους υπόλοιπους Έλληνες· γιατί παλουκώνοντας τον Μαρδόνιο θα έχεις πάρει εκδίκηση για τον αδερφό του πατέρα σου, τον Λεωνίδα». Αυτός λοιπόν, έχοντας την εντύπωση πως του προσφέρει υπηρεσία, έλεγε αυτά, κι ο άλλος του αποκρίθηκε:
[79] «Ξένε Αιγινήτη, ήταν για μένα ευχάριστη έκπληξη οι καλές διαθέσεις σου απέναντί μου και που θέλεις το καλό μου, όμως αστόχησες κι η συμβουλή σου δεν είναι σωστή· γιατί, αφού με ανέβασες στα ύψη, κι εμένα και την πατρίδα και το κατόρθωμά μου, με γκρέμισες όσο γίνεται πιο κάτω στου κακού τη σκάλα, παρακινώντας με ν’ αφήσω να ξεσπάσει η μανία μου σε νεκρό και λέγοντας πως η δόξα μου θα μεγαλώσει, αν κάνω αυτά που ταιριάζει να τα κάνουν μάλλον οι βάρβαροι κι όχι οι Έλληνες, άσε που κι εκείνους ακόμη τους κακίζουμε γι’ αυτό. Λοιπόν εγώ γι’ αυτή μου τη στάση ας γίνω δυσάρεστος και στους Αιγινήτες και σ’ όσους χαίρονται μ’ αυτά· μου φτάνει να με παραδέχονται οι Σπαρτιάτες για θεάρεστες πράξεις και θεάρεστα λόγια. Κι όσο για τον Λεωνίδα, για τον οποίο μου λες να πάρω εκδίκηση, σου λέω ότι πήραμε πίσω το αίμα του και με το παραπάνω και πως και ο ίδιος του και οι άλλοι που σκοτώθηκαν στις Θερμοπύλες τιμήθηκαν με τις αναρίθμητες ζωές αυτών που κείτονται εδώ. Ωστόσο εσύ, όσο έχεις τέτοιες προτάσεις, μη με πλησιάσεις πια κι ούτε να με συμβουλέψεις, και να μου πεις κι ευχαριστώ που σ’ άφησα ατιμώρητο».

[πηγή: Ηροδότου Ιστορίαι, βιβλίο ένατο (Καλλιόπη), μτφρ. Ηλίας Σ. Σπυρόπουλος, Γκοβόστης, Αθήνα 1995, σ. 258-261]

Ο Ξενοφώντας στο έργο του Αγησίλαος (1.20-1.38) αναφέρεται στη φιλάνθρωπη αντιμετώπιση που επέδειξε ο Σπαρτιάτης βασιλιάς Αγησίλαος προς τους ηττημένους αντιπάλους του και αιχμαλώτους:

Ως παραδείγματα σκληρής και εκδικητικής στάσης του νικητή προς τον ηττημένο αντίπαλο μπορούν να λειτουργήσουν τα παρακάτω αποσπάσματα από τον Όμηρο (Ιλιάδα X στ. 367-377) και τον Ηρόδοτο (VII 238):

Αλέξανδρος και Πώρος

ΚΕΙΜΕΝΟ: Κεφ. 18, 4-6

[4] Πῶρος δὲ μεγάλα ἔργα ἐν τῇ μάχῃ ἀποδειξάμενος μὴ ὅτι στρατηγοῦ, ἀλλὰ καὶ στρατιώτου γενναίου, ὡς τῶν τε ἱππέων τὸν φόνον κατεῖδε καὶ τῶν ἐλεφάντων τοὺς μὲν αὐτοῦ πεπτωκότας, τοὺς δὲ ἐρήμους τῶν ἡγεμόνων λυπηροὺς πλανωμένους, τῶν δὲ πεζῶν αὐτῷ οἱ πλείους ἀπολώλεσαν, οὐχ ᾗπερ Δαρεῖος ὁ μέγας βασιλεὺς ἐξάρχων τοῖς ἀμφ΄ αὑτὸν τῆς φυγῆς ἀπεχώρει, [5] ἀλλὰ ἔστε γὰρ ὑπέμενέ τι τῶν Ἰνδῶν ἐν τῇ μάχῃ ξυνεστηκός, ἐς τοσόνδε ἀγωνισάμενος, τετρωμένος δὲ τὸν δεξιὸν ὦμον, ὃν δὴ γυμνὸν μόνον ἔχων ἐν τῇ μάχῃ ἀνεστρέφετο (ἀπὸ γὰρ τοῦ ἄλλου σώματος ἤρκει αὐτῷ τὰ βέλη ὁ θώραξ, περιττὸς ὢν κατά τε τὴν ἰσχὺν καὶ τὴν ἁρμονίαν, ὡς ὕστερον καταμαθεῖν θεωμένοις ἦν), τότε δὴ καὶ αὐτὸς ἀπεχώρει ἐπιστρέψας τὸν ἐλέφαντα. [6] Καὶ Ἀλέξανδρος μέγαν τε αὐτὸν καὶ γενναῖον ἄνδρα ἰδὼν ἐν τῇ μάχῃ σῶσαι ἐπεθύμησε.

[Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβαση, Γ Γυμνασίου]