Η πολιτική έκφραση της πανελλήνιας ιδέας

Το περιεχόμενο της πανελλήνιας ιδέας:

Η πανελλήνια ιδέα. Τα συμπτώματα της παρακμής και της κακοδαιμονίας που κατέτρυχαν τον ελληνικό κόσμο απασχόλησαν κάποιους πνευματικούς ανθρώπους, οραματιστές ενός πανελλήνιου συνασπισμού.
Η πανελλήνια ιδέα ήταν μια νέα πολιτική έκφραση που διατυπώθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. από το σοφιστή Γοργία, σε λόγο του στον ιερό χώρο της Ολυμπίας. Κύριος εκφραστής αυτής της πολιτικής ήταν ο Αθηναίος ρητοροδιδάσκαλος Ισοκράτης. Σε πρώτο στάδιο, στον «Πανηγυρικό» λόγο του (380 π.Χ.) διατυπώνει την άποψη ότι τον κοινό αγώνα εναντίον των Περσών θα μπορούσε να αναλάβει η Αθήνα με την ανασύσταση της ηγεμονίας της. Αργότερα, η αδυναμία της Αθήνας να εμπνεύσει εμπιστοσύνη και να επιβληθεί, τον έστρεψε στην ιδέα ότι ένας ισχυρός μονάρχης θα ένωνε τους Έλληνες και θα τους οδηγούσε εναντίον των Περσών. Προσωπικότητες για τις οποίες πίστεψε ότι θα μπορούσαν να θέσουν σε εφαρμογή την πανελλήνια ιδέα ήταν ο Ευαγόρας, βασιλιάς της Σαλαμίνας της Κύπρου, ο Ιάσονας, τύραννος των Φερών της Μαγνησίας, ο Διονύσιος Α', τύραννος των Συρακουσών.

[Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου, Α Λυκείου]

Εκφραστές της πανελλήνιας ιδέας:

Ο σοφιστής Γοργίας είχε συνθέσει κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Επιτάφιο λόγο από τον οποίο έχει σωθεί εκτενές απόσπασμα. Η γνωστότερη φράση του κειμένου του είναι: «Τὰ μὲν κατὰ τῶν βαρβάρων τρόπαια ὕμνους ἀπαιτεῖ τὰ δὲ κατὰ τῶν Ἑλλήνων θρήνους». Αυτό το αίτημα για συνένωση των Ελλήνων ήταν ο πυρήνας του Ὀλυμπικοῦ του λόγου (που εκφωνήθηκε στην Ολυμπία). Απόσπασμα επίσης έχει σωθεί από τον Ὀλυμπιακό του γνωστού ρήτορα Λυσία (388 π.Χ.).
Ο Ισοκράτης στο λόγο του Περί Εἰρήνης απευθύνει εκκλήσεις συνεργασίας των Ελλήνων και αντιμετώπισης των Περσών και αργότερα στην επιστολή του Φίλιππος προσκαλεί τον ισχυρό βασιλιά της Μακεδονίας να ενώσει τους Έλληνες ως «ευεργέτης» τους και να τους οδηγήσει κατά των Περσών.
Να διαβάσετε από τον Αγησίλαο τα κεφ. 7.6-7, 8.3-4.

[Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι, Α Λυκείου]

O Λυσίας στον λόγο του Ολυμπιακός 33.6 απευθύνει έκκληση για την ένωση όλων των Ελλήνων εναντίον του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου του Α΄:

Ο Ξενοφώντας στο έργο του Αγησίλαος 7.6-7.7 παρουσιάζει τον Σπαρτιάτη βασιλιά ως εκφραστή της πανελλήνιας ιδέας:

Επιστολή Ισοκράτη στον Φίλιππο στην οποία χαρακτηρίζει την υπογραφή της "ειρήνης του Φιλοκράτη" (346 π.Χ.) ως ένα θετικό βήμα για την πραγματοποίηση της πανελλήνιας ιδέας:

Ο Ισοκράτης ως φορέας της ιδέας της πανελλήνιας σύμπραξης

Παράλληλα με τη διδασκαλία του ο Ισοκράτης δημοσίευσε μια σειρά από επιδεικτικούς λόγους με πολιτικό περιεχόμενο και τίτλους όπως Πανηγυρικός, Ἀρεοπαγιτικός, Περὶ εἰρήνης, Παναθηναϊκός, Πλαταϊκός κ.ά. Παρακολουθούσε τις εξελίξεις, έβλεπε πως ο ελληνικός κόσμος, κομματιασμένος καθώς ήταν, δε θα μπορούσε να ορθώσει ανάστημα απέναντι στην Περσία, και καλλιεργούσε με θέρμη την ιδέα της πανελλήνιας σύμπραξης, όπως την είχε διατυπώσει πρώτος ο δάσκαλός του ο Γοργίας (σ. 100). Αρχικά υποστήριζε ότι ο ηγετικός ρόλος ανήκε δικαιωματικά στην Αθήνα και τη Σπάρτη, για το δοξασμένο τους παρελθόν. Αργότερα αναγνώρισε ότι την ηγεσία της πανελλήνιας κίνησης εναντίον των Περσών μπορούσε να την αναλάβει και ο Φίλιππος της Μακεδονίας. Επιδεικτικές σε πολιτικά θέματα ήταν και οι Επιστολές που ο Ισοκράτης έστελνε σε σημαίνοντα πρόσωπα (το Διονύσιο των Συρακουσών, τον Φίλιππο, τον μακεδόνα στρατηγό Αντίπατρο κ.ά.), και που ο ίδιος φρόντιζε να αντιγραφούν και να κυκλοφορήσουν. Μας σώθηκαν εννιά, αλλά σίγουρα δεν είναι όλες δικές του.

Κακριδής Φάνης, Αρχαία ελληνική γραμματολογία, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη 2006

[πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]

Οι πολιτικές ιδέες του Ισοκράτη για την ένωση όλων των Ελλήνων φαίνονται και στο κείμενο που ακολουθεί:

«Ο Ισοκράτης επικέντρωσε το ενδιαφέρον του σε ζητήματα της ελληνικής γενικά εθνότητας, στις σχέσεις των ελληνικών πόλεων μεταξύ τους και με τους βαρβάρους, και ειδικά με την περσική αυτοκρατορία, τη μοναδική άξια λόγου βαρβαρική δύναμη για τον ρήτορα. Οι πολιτικές του απόψεις είχαν ως αφετηρία την πεποίθηση ότι η διάσταση μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων ήταν αγεφύρωτη. Οι ελληνικές πόλεις, πίστευε, συγκροτούσαν παρά τις φαινομενικές αντεγκλήσεις ενιαίο σώμα με κοινά γνωρίσματα και κοινά συμφέροντα. Θεωρούσε πάντα τις διαμάχες μεταξύ Ελλήνων τυχαία όσο και πρόσκαιρα περιστατικά, πολύ λυπηρά ωστόσο εφόσον προσλάμβαναν χαρακτήρα εμφύλιας σύρραξης. Τίποτε δεν ήταν πιο παράλογο για τον Ισοκράτη από έναν πόλεμο μεταξύ Ελλήνων. Η πίστη του στην ενότητα της φυλής όλων των Ελλήνων, που ήταν τόσο βαθιά ριζωμένη μες στην καρδιά και το μυαλό του, διαπότιζε και τον λόγο του. Όταν αναφερόταν σε σχέσεις ή σε αξιοκατάκριτες εχθροπραξίες μεταξύ ελληνικών πόλεων, χρησιμοποιούσε την αυτοπαθή αντωνυμία (ἡμᾶς αὐτούς), τη στιγμή που κάποιος άλλος συγγραφέας, λιγότερο διαπνεόμενος από την ιδέα της πανελλήνιας ενότητας, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την αλληλοπαθή αντωνυμία (ἀλλήλους). Με τη γραμματική τούτη επιλογή ο Ισοκράτης τόνιζε σε όλους ότι τα ελληνικά κράτη δεν ήταν δυνατό να έχουν διαφορετικά συμφέροντα και ότι από τις διαμάχες τους υπέφερε ολόκληρη η Ελλάδα και όχι μόνο οι αντίπαλες παρατάξεις.

Στην ελληνική ομογένεια συμπεριλαμβάνονταν ακόμη και οι πιο μακρινοί εκπρόσωποί της. Όπως θα δούμε αργότερα, ο Ισοκράτης ενδιαφερόταν για καθετί που είχε σχέση με τον ελληνισμό της Σικελίας, του Πόντου και κυρίως της Κύπρου».

[πηγή: G. Mathieu, Οι πολιτικές ιδέες του Ισοκράτη, Καρδαμίτσα, μτφρ. Κ. Διαμαντάκου, Αθήνα 1995, σσ. 70-71]