Αντιπολεμική λογοτεχνία

Η βιωματική πίστη στην αξία της ανθρώπινης ύπαρξης, ως ουσία ζωής και διέξοδος απέναντι στις ολέθριες επιπτώσεις του πολέμου, καθιστά το αφήγημα του Στρατή Δούκα Η ιστορία ενός αιχμαλώτου, ένα από τα πιο διακριτά αντιπολεμικά έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Η ανθρωποκεντρική του οπτική το συνδέει άμεσα, όπως γνωρίζουμε, με άλλα δύο σημαντικά έργα της ίδιας περίπου περιόδου, που πραγματεύονται το θέμα του πολέμου, τη Ζωή εν τάφω του Στράτη Μυριβήλη και το Νούμερο 31328 του Ηλία Βενέζη. Μείζονα ιστορικά γεγονότα, όπως οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Α΄ Παγκόσμιος, η Μικρασιατική Καταστροφή, αλλά και αργότερα ο Β΄ Παγκόσμιος ή ο Εμφύλιος, δεν άφησαν ανεπηρέαστους σημαντικούς εκπροσώπους της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, που έζησαν από κοντά τη θηριωδία και τις φρικαλεότητες του πολέμου. Άλλοτε με συγκρατημένη και στοχαστική στάση, σπανιότερα με λόγο έντονα καταγγελτικό, οι συγγραφείς αυτοί εξέφρασαν την αντίθεσή τους στις τραγικές συνέπειες της ένοπλης σύγκρουσης. Παρακάτω συγκεντρώνονται χαρακτηριστικά λογοτεχνικά κείμενα που διακρίνονται για την αντιπολεμική τους διάθεση:

Στράτης Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω: «Τα ζα», «Η μυστική παπαρούνα ~ Ζάβαλη μάικω»
Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, «Τίποτα το νεώτερο από το δυτικό μέτωπο» (αποσπάσματα)
Γκυγιώμ Απολλιναίρ, «Το λαβωμένο περιστέρι και το συντριβάνι»
Πωλ Ελυάρ, «Από τα εφτά ποιήματα της αγάπης στον πόλεμο»
Ηλίας Βενέζης, «Το νούμερο 31328 (Κεφάλαιο ΙΖ)»
Κώστας Βάρναλης, «Παλιολαός», «Η µπαλάντα του κυρ Μέντιου» (απόσπασμα)
Κ.Γ. Καρυωτάκης, «Ο Μιχαλιός»
Νίκολαους Λενάου, «Οι τρεις»
Γιάννης Μπεράτης, «Το πλατύ ποτάμι (απόσπασμα)»
Νικηφόρος Βρεττάκος, «Ένας στρατιώτης μουρμουρίζει στο αλβανικό μέτωπο», «Διεθνής Παιδούπολη Πεσταλότσι»
Μανόλης Αναγνωστάκης, «Ποιήματα που μας διάβασε ένα βράδυ ο λοχίας Otto V», «Πόλεμος»
Αντρέ Μπρετόν, «Πόλεμος»
Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Γερμανικό τραγούδι», «Στους Γερμανούς στρατιώτες του Ανατολικού Μετώπου (απόσπασμα)», «Μην τους ρίχνεις όλους στη μάχη στρατηγέ!»
Σίντνεϊ Κις, «Ποιητής πολέμου»
Γιάννης Μαγκλής, «Γιατί;»
Αντώνης Σαμαράκης, «Το ποτάμι»
Δημήτρης Χατζής, «Ανυπεράσπιστοι»
Βόλφγκανγκ Μπόρχερτ, «Κι όμως τη νύχτα κοιμούνται οι ποντικοί», «Το ρολόι της κουζίνας»
Πέτρος Αμπατζόγλου, «Από θέσεως ισχύος»
Γιάννης Ρίτσος, «Γράμματα για το μέτωπο» (απόσπασμα), «Γράμματα απ' το μέτωπο» (απόσπασμα), «Ειρήνη»
Τάσος Λειβαδίτης, «Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος»