Σονέτο

Το ποίημα «Λήθη» του Λορέντζου Μαβίλη που ανθολογείται στο βιβλίο λογοτεχνίας της Γ΄ Γυμνασίου, ανήκει σε ένα ποιητικό είδος που ονομάζεται σονέτο. Παρατηρήστε το ανθολογημένο και τα παρακάτω σονέτα και εστιάστε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μορφής τους.

Ιωάννη Γρυπάρη, «Ο Όρθρος των ψυχών»

T' αστέρια τρεμοσβήνουνε κι η νύχτα είναι λίγη·
με φως χλωμό και άρρωστο οι κάμποι αντιφεγγίζουν
κι ολόγυρά του, όπου στραφή το μάτι σου, ξανοίγει
εδώ κορμιά, εκεί κορμιά στρωμένα να μαυρίζουν.

Φίλους κι εχθρούς ο θάνατος σ' ένα τραπέζι σμίγει,
όπου τ' αγρίμια ακάλεστα με πείνα τριγυρίζουν·
χαρά στον όπου γλύτωσε, χαρά στον πόχει φύγει,
μα όσους το βόλι εξέσχισε, κοράκια ξανασχίζουν.

Kι άξαφνα ορθός ο Σαλπιχτής πηδάει ο λαβωμένος,
στριγγή φωνή και σπαραχτήν η σάλπιγγά του βγάζει
που λες τον ίδιο της χαλκό ―κι όχι αυτιά― σπαράζει.

Mα δεν ξυπνάει στον ορθρινό κανένας πεθαμένος,
μόν' τα κοράκια φεύγουνε κοπαδιαστά, σα να 'ναι
των σκοτωμένων οι ψυχές, που στα ουράνια πάνε.

[πηγή: Ιωάννης Γρυπάρης, Άπαντα, Δωρικός, Αθήνα 1967, σ. 164]

Κωστή Παλαμά, [Στη νησόσπαρτη λίμνη ...]

Στη νησόσπαρτη λίμνη που το μαϊστράλι,
από θαλασσινή δυναμωμένο αρμύρα,
ταράζει πέρα το φυκόστρωτο ακρογιάλι,
μ' έριξ' εκεί πεντάρφανο παιδάκι η Μοίρα.

Εκεί ο Βοριάς με τη Νοτιά, εκεί η πλημμύρα
σε μάχη με τη ρήχη βρίσκεται μεγάλη,
μακριά, μες στου πελάγου τον καταποτήρα,
του ήλιου χάνεται το υπέρλαμπρο κοράλλι.

Εκεί απ' της τρίκορφης Βαράσοβας τα ύψη
σαν από πύργου δώμα, δέσποινα η Σελήνη
στα ολόστρωτα νερά την όψη της θα σκύψει·

μα την αθώα εκεί παιδιάτικην ειρήνη
και πουθενά δε γνώρισα· μόνο τη θλίψη·
και τη σπίθα του νου που μια φωτιά έχει γίνει.

[πηγή: Κωστής Παλαμάς, Άπαντα, τ. Γ΄, Μπίρης, Αθήνα χ.χ., σ. 14]

Λάμπρου Πορφύρα, «Το στερνό παραμύθι»

Πήραν στρατί στρατί το μονοπάτι
βασιλοπούλες και καλοκυράδες,
από τις ξένες χώρες βασιλιάδες
και καβαλλάρηδες απάνω στ' άτι.

Kαι γύρω στης γιαγιάς μου το κρεββάτι,
ανάμεσ' από δυο χλωμές λαμπάδες,
περνούσανε και σαν τραγουδιστάδες
της τραγουδούσαν —ποιος ξέρει;— κάτι.

Kανείς για της γιαγιάς μου την αγάπη,
δε σκότωσε το Δράκο ή τον Aράπη,
και να της φέρει αθάνατο νερό.

H μάνα μου είχε γονατίσει κάτου·
μ' απάνω –μια φορά κι έναν καιρό–
ο Aρχάγγελος χτυπούσε τα φτερά του.

[πηγή: Λ. Πορφύρας, Άπαντα, επιμ. Γ. Βαλέτας, Εκδόσεις Πηγής, Αθήνα 1956, σ. 16-17]

* * *

Παρακάτω μπορείτε να δείτε ένα δείγμα αγγλικού και ιταλικού σονέτου και να τα συγκρίνετε.

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Σονέτο XVIII»