Η θεμελιακή έννοια της ύβρεως στην αρχαία ελληνική γραμματεία
Αριστοτέλης, Ρητορική 1378b, 23-30: Η ύβρις ως προσβολή
Αλλά και αυτός που προσβάλλει δείχνει επίσης περιφρόνηση, αφού η προσβολή δεν είναι παρά το να χρησιμοποιούμε πράξεις και λόγια που ντροπιάζουν αυτόν που τα υφίσταται, και αυτό το κάνουμε όχι για να προκύψει για μας κάποιο πρόσθετο κέρδος από αυτό που κάνουμε, αλλά απλώς για την προσωπική μας ευχαρίστηση (αυτοί που προβαίνουν σε αντίποινα δεν προσβάλλουν, βέβαια, αλλά εκδικούνται). Η αιτία που νιώθουν ευχαρίστηση αυτοί που προσβάλλουν είναι ότι με το να κακομεταχειρίζονται τους άλλους πιστεύουν ότι «ανεβαίνουν» οι ίδιοι (γιαυτό και είναι επιρρεπείς σε προσβολές οι νέοι και οι πλούσιοι· γιατί φαντάζονται ότι προσβάλλοντας «ανεβαίνουν» οι ίδιοι). Στην προσβολή εμπεριέχεται η έλλειψη αισθήματος σεβασμού, και όποιος δεν δείχνει σέβας περιφρονεί.
[πηγή: Δ. Λυπουρλής, Αριστοτέλης Ρητορική Β΄-Γ΄, Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2004]
Σοφοκλής, Αντιγόνη 127-133: Ο Δίας συντρίβει τους αλαζόνες
Χορός
[Σοφοκλέους Τραγωδίαι: Αντιγόνη και Φιλοκτήτης, Β Γενικού Λυκείου Γενικής Παιδείας]
Ευριπίδης, Ικέτιδες 726 – 730: Η έπαρση του όχλου
Άγγελος
| Τέτοιος ο στρατηγός που πάντα πρέπει να εκλέγουμε, γενναίος στις δυστυχίες, μα να μισεί την έπαρση του όχλου, που όταν καλά σ’ αυτόν τα φέρνει η τύχη, στο πιο αψηλό σκαλί θέλει ν’ ανέβει κι έτσι την ευτυχία του χάνει αμέσως, ενώ ήταν μπορετό να την κρατήσει. |
[πηγή: Ευριπίδης Ἱκέτιδες, μτφ. Τάσος Ρούσσος, Κάκτος, Αθήνα 1992]
Ευριπίδης, Φοίνισσαι 1172 – 1181: Η αλαζονεία του Καπανέα κι η συντριβή του από τον Δία
Άγγελος
| Του Καπανέα πώς να πω τη λύσσα; Προχώραγε τρανή βαστώντας σκάλα και φοβερά καυχιότανε πως μήτε του Δία θα τον εμπόδιζεν η άγια φωτιά να μην πατήσει απ’ άκρη σ’ άκρη της Θήβας την ακρόπολη. Και τέτοιες λέγοντας ξιπασιές κι ενώ του ρίχναν λιθάρια, αυτός κρυμμένος αποκάτω απ’ την ασπίδα ανέβαινε ένα, ένα της σκάλας τα σκαλιά. Κι όταν πατούσε κατάκορφα στα τείχη, τον χτυπάει ο Δίας με κεραυνό. |
[πηγή: Ευριπίδης Φοίνισσαι, μτφ. Τάσος Ρούσσος, Κάκτος, Αθήνα 1992]
Πίνδαρος, Ολυμπιόνικος I 54 – 58: Η αδηφαγία του Ταντάλου και η τιμωρία του
| Αν ποτέ άνδρα θνητό οι Ολύμπιοι τιμήσαν, άλλος από τον Τάνταλο αυτός δεν είναι· δεν μπόρεσε όμως την τρανή ευτυχία του ν’ αντέξει· αδηφαγία τον έπιασε και τότε τον βρήκε τιμωρία τρομερή· ο Πατέρας τού κρέμασε πάνω απ’ το κεφάλι έναν τεράστιο βράχο, κι όλο κοιτάει πώς να τον αποφύγει κι έτσι χαρά καμιά δεν βρίσκει. |
[πηγή: Πινδάρου Ολυμπιόνικοι, μτφ. Ιωάννης Οικονομίδης, φιλολ. επιμ. Δ. Ι. Ιακώβ,
Εταιρεία Ελληνικών Τυπογραφικών Στοιχείων, Αθήνα 2004]
Θέογνις, 153 – 154: Ο κόρος γεννά την ύβρη
Ο κόρος γεννά την ύβρη, όταν πλουτίζει άνθρωπος με ταπεινή καταγωγή και νου φυρό.
[πηγή: Τμήμα Φιλολογίας, Φιλοσοφική Σχολή Α.Π.Θ.]
Σόλων, απόσπ. 6, 3-4: Ο κόρος γεννά την ύβρη
Αυθάδεια η χόρταση γεννά, πολλά σαν πέσουν πλούτη |
Ηρόδοτος, Ἱστορίαι III, 80.3: Η αλαζονεία του μονάρχη
Και πώς θα μπορούσε η μοναρχία να είναι κάτι το αξιοσύστατο, την ώρα που ο μονάρχης μπορεί ανεξέλεγκτα να κάνει ό,τι θέλει; Γιατί ακόμα και τον πιο ενάρετο άνθρωπο, αν υψωθεί σε τέτοιο αξίωμα, θα τον έκανε να ξεστρατίσει απ' τις μετρημένες σκέψεις. Γιατί η ευτυχία που αποχτά τον εξωθεί σε υπεροψία, ενώ ο φθόνος απ' την ώρα που γεννιέται ο άνθρωπος είναι ριζωμένος μέσα του· κι από την ώρα που κυριεύεται απ' αυτά τα δυο, δεν υπάρχει κακία που να μη την έχει, αφού απ' τη μια μεριά είναι ο κορεσμός που τον ωθεί από υπεροψία να πράττει πολλά και απάνθρωπα, κι απ' την άλλη ο φθόνος.
[Αρχαία Ελληνικά (μτφρ.), Ηροδότου Ιστορίες, Α Γυμνασίου]
Ηρόδοτος, Ἱστορίαι 8, 77.1: Η Δίκη συντρίβει τον γιο της Ύβρης, Κόρο
Τώρα, δεν μπορώ ν’ αμφισβητήσω την αλήθεια των χρησμών, κι ούτε έχω πρόθεση να τους ανασκευάσω την ώρα που μιλούν ξεκάθαρα, όταν έχω μπροστά μου περιπτώσεις σαν κι αυτή που παραθέτω:
Τώρα, δεν μπορώ ν᾽ αμφισβητήσω την αλήθεια των χρησμών, κι ούτε έχω πρόθεση να τους ανασκευάσω την ώρα που μιλούν ξεκάθαρα, όταν έχω μπροστά μου περιπτώσεις σαν και αυτή που παραθέτω: Αλλ’ όταν της χρυσόσπαθης της Άρτεμης οι Πέρσες |
[πηγή: Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα]
