Η έννοια της παρρησίας στην αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία
Οι μαθητές μπορούν να επισκεφτούν την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και να αναζητήσουν στο Βασικό Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής τη σημασιολογία και την ετυμολογία του λήμματος παρρησία:
[πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Πληροφορίες για το περιεχόμενο της έννοιας της παρρησίας στην αθηναϊκή δημοκρατία μπορείτε να αντλήσετε από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού:
[πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]
Βασική προϋπόθεση για τη σωστή άσκηση του δικαιώματος της ελευθερίας του λόγου είναι η τήρηση της αρετής που ο Αριστοτέλης ονομάζει μεσότητα:
Η αρετή λοιπόν είναι μια έξη, που α) επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο, β) βρίσκεται στο μέσον, στο μέσον όμως το «σε σχέση προς εμάς»· το μέσον αυτό καθορίζεται από τη λογική –πιο συγκεκριμένα, από τη λογική, πιστεύω, που καθορίζει ο φρόνιμος άνθρωπος· είναι μεσότητα μεταξύ δύο κακιών, που η μία βρίσκεται από την πλευρά της υπερβολής και η άλλη από την πλευρά της έλλειψης.
Δημοσθένης, Ολυνθιακός 3.21-26 - Δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας ρήτορας στην άσκηση του δικαιώματος της παρρησίας:
[πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Ο Ισοκράτης στον λόγο του Περί Ειρήνης 8.14 αναφέρεται στην έλλειψη του δικαιώματος της παρρησίας παρά το ισχύον δημοκρατικό πολίτευμα:
[πηγή: Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]
Στη σύγχρονη εποχή, η πνευματική καλλιέργεια θεωρείται βασική προϋπόθεση για την προάσπιση του δικαιώματος της ελευθερίας του λόγου ενάντια στον άδικο λόγο της κάθε εξουσίας:
ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
Η μόνη που μπορεί να βοηθήσει τον σημερινό άνθρωπο και να αντισταθεί στη δύναμη και την ευτελιστική γοητεία της εξουσιαστικής γλώσσας είναι, νομίζω, πάλι η γλώσσα. Είναι, θα έλεγα, το υπερόπλο που έχει την ικανότητα να εξουδετερώνει τα όπλα της τρέλας και της αυταρχικότητας. Και γόμωση αυτού του υπερόπλου είναι εξάπαντος η παιδεία με τις δυναμικές της. Αυτές θα βαθύνουν την κοίτη της ανθρώπινης σκέψης, θα καλλιεργήσουν την αρετή του ανθρώπου, θα τον καταστήσουν ευαίσθητο στο ωραίο και στην ανθρωπιά, θα τον συνδράμουν να αποκτήσει μηχανισμούς αντίστασης και να κατακτήσει την ελευθερία του. Γιατί την πιο μεγάλη δύναμη πιστεύω ότι τη διαθέτει η πιο ελεύθερη ψυχή. Αυτή έχει και την πιο δυνατή γλώσσα. Δυνατότερη ακόμη και από τη γλώσσα της εξουσίας. Δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε την απάντηση του στρατηγού Μακρυγιάννη στον Δεριγνύ:
Αφού το δυνάμωσα, σε δυο ημέρες ήρθε ο Χατζημιχάλης με τους ανθρώπους μου, οπού μου πήρε, ήρθε ο Κωνσταντήμπεγης Μαυρομιχάλης, μ' ολίγους κι ο Υψηλάντης με τους ανθρώπους του, όλους δεκαπέντε. Εκεί οπούφκιανα τις θέσεις τους εις τους Μύλους ήρθε ο Ντερνύς να με ιδεί. Μου λέγει: "Τι κάνεις αυτού; αυτές οι θέσες είναι αδύνατες· τι πόλεμο θα κάμετε με τον Μπραΐμη αυτού; - Του λέγω, είναι αδύνατες οι θέσεις κι εμείς, όμως είναι δυνατός ο Θεός οπού μας προστατεύει· και θα δείξωμεν την τύχην μας σ' αυτές τις θέσες τις αδύνατες. Κι αν είμαστε ολίγοι εις το πλήθος του Μπραΐμη, παρηγοριόμαστε μ' έναν τρόπον, ότι η τύχη μάς έχει τους Έλληνες πάντοτε ολίγους. Ότι αρχή και τέλος, παλαιόθεν και έως τώρα, όλα τα θεριά πολεμούν να μας φάνει και δεν μπορούνε· τρώνε από μας και μένει και μαγιά. Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθάνουν κι όταν κάνουν αυτήνη την απόφαση, λίγες φορές χάνουν και πολλές κερδαίνουν. Η θέση οπού είμαστε σήμερα εδώ είναι τοιούτη και θα ιδούμεν την τύχη μας οι αδύνατοι με τους δυνατούς. –Τρεμπιέν", λέγει κι αναχώρησε ο ναύαρχος.
Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 14 του ελληνικού Συντάγματος κατοχυρώνεται το ατομικό δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου:
[πηγή: Βουλή των Ελλήνων]
