3ο Μέρος: 4. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του λογισμικού

 


 

Από την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας προκύπτει ότι οι καλύτερες προϋποθέσεις για αποτελεσματική μαθησιακή διαδικασία προκύπτουν στο πλαίσιο συνεργατικών διερευνήσεων βάση των οποίων διατυπώνονται θέσεις και απόψεις τεκμηριωμένες εκτιμήσεις και αξιολογήσεις από τους μαθητές. Κατά τη διάρκεια μιας συνεργατικής διερευνητικής δραστηριότητας οι μαθητές εργάζονται από κοινού με την καθοδήγηση του δασκάλου για να επιτύχουν στόχους, να αναζητήσουν λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και να συνεισφέρουν ο καθένας με βάση τις ικανότητες και δεξιότητες του. Να σημειώσουμε πώς προτείνουμε τη συνεργατική διερεύνηση ως το ευρύτερο μαθησιακό περιβάλλον κατά τη διάρκεια του μαθήματος της Μελέτης Περιβάλλοντος και με κανέναν τρόπο δεν σημαίνει πως δεν θα πρέπει να πραγματοποιούνται δραστηριότητες ατομικές.

Υποστηρίζουμε την άποψη πως κατάλληλα σχεδιασμένα λογισμικά με βάση τις παραπάνω θεωρητικές κατευθύνσεις μπορούν να βοηθήσουν σε μια νέα αντίληψη για τη διδασκαλία που δίνει έμφαση όχι στη μετάδοση αλλά στην καθοδήγηση μιας κοινωνικά βασισμένης εξερεύνησης σε ένα πλούσιο νοημάτων περιβάλλον. Αν επιθυμούμε οι νέες τεχνολογίες να υποστηρίξουν τη μάθηση κατά ένα εποικοδομητικό τρόπο τότε δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά ως προμηθευτές πληροφόρησης αλλά μάλλον ως φορείς και διευκολυντές της σκέψης και της οικοδόμησης της γνώσης. Έτσι, είναι σημαντικό τα μαθησιακά περιβάλλοντα που υποστηρίζονται από τον υπολογιστή να περιλαμβάνουν όχι μόνο πληροφορίες (που παρέχονται με βάση πολλαπλές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας) αλλά να δημιουργούν καταστάσεις και να παρέχουν εργαλεία που παρωθούν τους μαθητές να κάνουν τη μέγιστη δυνατή χρήση των δικών τους γνωστικών, μεταγνωστικών, συνεργατικών και διαλογικών ικανοτήτων. Με αυτό τον τρόπο ο ηλεκτρονικός υπολογιστής χρησιμοποιείται ως εργαλείο, μέσω του οποίου οι μαθητές μπορούν να πραγματοποιούν διερευνητικές δραστηριότητες

Βασιζόμενοι στο παραπάνω θεωρητικό πλαίσιο θα εξειδικεύσουμε στη συνεχεία πώς βασικές παιδαγωγικές αρχές μπορεί να μετουσιωθούν σε πράξη στο λογισμικό «Μελέτη Περιβάλλοντος».

Ακολουθώντας τις σύγχρονες παιδαγωγικές και διδακτικές θέσεις, το περιβάλλον του λογισμικού, δίνει σημαίνουσα θέση στις απόψεις και τις εμπειρίες των μαθητών επιδιώκοντας όπου αυτό είναι δυνατό να τις αναδείξει και να τις αξιοποιήσει στη διδακτική πράξη.

 

Το υλικό του λογισμικού σχεδιάστηκε έτσι ώστε να αξιοποιείται με εναλλακτικούς τρόπους. Έτσι δίνεται η δυνατότητα για ανοικτές διερευνήσεις αλλά και πιο καθοδηγούμενες και δομημένες διδακτικές ακολουθίες. Περιλαμβάνονται δραστηριότητες και φύλλα εργασίας που προτείνεται να πραγματοποιηθούν ατομικά αλλά και δραστηριότητες που πραγματοποιούνται ομαδικά. Βασικά, όμως ως ευρύτερο πλαίσιο του μαθησιακού περιβάλλοντος, προτείνεται η συνεργασία.

Το λογισμικό περιλαμβάνει εφαρμογές με προσομοιώσεις και οπτικοποιήσεις των εννοιών, των φαινομένων ή των διαδικασιών με τη χρήση κινουμένων σχεδίων ακόμα και στο γνωστικό μέρος. Επίσης, προσφέρει τη δυνατότητα παρακολούθησης σύντομων μαγνητοσκοπημένων στιγμιότυπων καθώς και φωτογραφιών έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι μαθητές να οικειοποιούνται γνώσεις και δεξιότητες μέσα από πολλαπλές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας και προσφέρει δυνατότητες επικοινωνίας με άλλες έγκυρες πηγές.  

Το λογισμικό σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να αλληλεπιδρούν όχι μόνο με το υπολογιστικό περιβάλλον αλλά και με τους συμμαθητές τους και το δάσκαλό τους. Πολύ κρίσιμη παράμετρο προς αυτή την κατεύθυνση θεωρούμε τις συγκροτημένες διδακτικές προτάσεις που στο λογισμικό έχουν τη μορφή φύλλων εργασίας και που ως στόχο έχουν να μεγιστοποιήσουν την αλληλεπίδραση των μαθητών με το πληροφορικό περιβάλλον, με τους συμμαθητές τους, το/τη δάσκαλό/α τους αλλά και με το φυσικό περιβάλλον. Το λογισμικό είναι δομημένο κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να παρέχει στους μαθητές τόσο το απαραίτητο πληροφοριακό υλικό όσο και την εξοικείωση με τις διαδικασίες της επιστημονικής μεθόδου (παρατήρηση, εξαγωγή συμπερασμάτων, κ.τ.λ). Επιπλέον, οι δραστηριότητες που αφορούν την επεξεργασία του πληροφοριακού υλικού με τον εναλλακτικό τρόπο των φύλλων εργασίας είναι δομημένες κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να προάγουν την ενεργητική και τη συνεργατική μάθηση.

Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό είναι ο διερευνητικός του χαρακτήρας. Οι μαθητές καλούνται να διερευνήσουν ατομικά ή συνεργατικά τις ενότητες του λογισμικού, το λεξικό, τις υπερσυνδέσεις και τις άλλες πηγές που παρέχονται. Επίσης, το λογισμικό δίνει σημαίνουσα θέσει στο διάλογο (δασκάλου-μαθητών και μαθητών-μαθητών) αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο της γλώσσας στη μαθησιακή διαδικασία.

Συμπερασματικά, το λογισμικό στοχεύει στη δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος που προϋποθέτει:

κουκκίδα

Ενεργό συμμετοχή των μαθητών

κουκκίδα

Αλληλεπίδραση με το πληροφορικό περιβάλλον

κουκκίδα

Ανάδειξη και αξιοποίηση των απόψεων των μαθητών

κουκκίδα

Κατευθυνόμενη αλλά και ανοικτή διερεύνηση

κουκκίδα

Συνεργασία και από κοινού διαπραγμάτευση νοημάτων

κουκκίδα

Διαπραγμάτευση στο πλαίσιο των μαθητών και στο πλαίσιο των διαφόρων επιστημονικών πεδίων

κουκκίδα

Άσκηση των μαθητών στις επιστημονικές διαδικασίες

κουκκίδα

Άσκηση των μαθητών στις διαθεματικές δεξιότητες, έτσι όπως αναφέρονται στα ΔΕΠΠΣ

κουκκίδα

Εξοικείωση των μαθητών με τις βασικές διαθεματικές έννοιες

κουκκίδα

Επιφυλάσσει ένα διαμεσολαβητικό, συντονιστικό ρόλο για το διδάσκοντα.

Θα πρέπει να τονιστεί πως η ενεργός συμμετοχή και η αλληλεπίδραση, όταν οι μαθητές εργάζονται σε ένα πληροφορικό περιβάλλον, δεν εξαντλείται στην αλληλεπίδρασή τους με το πληροφορικό περιβάλλον. Είναι απαραίτητη η αλληλεπίδραση των μαθητών-μελών των ομάδων μεταξύ τους, των ομάδων της τάξης αλλά και της τάξης σε ολομέλεια. Επίσης, είναι θεμελιώδης και η αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον του μαθητή. Έτσι, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια υλοποίησης της ενότητας του λογισμικού «Ασφάλεια στους δρόμους» οι μαθητές θα πλοηγηθούν στο λογισμικό και θα αλληλεπιδράσουν ατομικά και ομαδικά με αυτό αλλά θα βγουν και στο προαύλιο του σχολείου τους αλλά και έξω από αυτό για να δημιουργήσουν οι ίδιοι ένα Πάρκο Κυκλοφοριακής Αγωγής. Το πληροφορικό περιβάλλον δε διδάσκει από μόνο του. Είναι απαραίτητη η δημιουργία του κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος και σ΄ αυτό είναι καθοριστικός ο ρόλος του δασκάλου που χρησιμοποιεί ποικιλία διαλογικών στρατηγικών και στρατηγικών διερεύνησης, προσφέρει σκαλωσιές μάθησης και εν γένει είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος, όπου οι μαθητές από κοινού θα οικειοποιούνται διαλόγους και πρακτικές. Αυτό σημαίνει ότι η δημιουργία ενός συνεργατικού μαθησιακού περιβάλλοντος είναι καθοριστική έτσι ώστε η διαπραγμάτευση νοημάτων και η από κοινού οικοδόμησή τους με την κατάλληλη καθοδήγηση του δασκάλου να είναι στην καρδιά της μαθησιακής διαδικασίας.

Επίσης, σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν έχει σημασία μόνο τι κάνουν οι μαθητές με τους υπολογιστές, αλλά και τι κάνουν με αφορμή ερωτήματα, προβλήματα ή σχέδια εργασίας που προτείνονται από το λογισμικό ή δημιουργούνται στους μαθητές με αφορμή δραστηριότητες του λογισμικού και απαιτούν τη χρήση ή μη του υπολογιστή.