Μελετώντας τη ζωή του Άνθιμου Γαζή, βλέπουμε κατ' αρχή τις δυσκολίες και τους κόπους ενός φιλομαθούς νέου των προεπαναστατικών χρόνων στην περίπτωση που επιθυμούσε να μορφωθεί. Πώς κλιμακωνόταν η αξία τους και ποια ήταν τα κέντρα σπουδών της εποχής. Το πιο σημαντικό στοιχείο είναι το ότι μελετώντας τη ζωή του Γαζή ερχόμαστε σε επαφή με όλη αυτή τη διαδικασία που εξελισσόταν κυρίως στην κεντρική Ευρώπη,ήταν γνωστή με το όνομα Νεοελληνικός Διαφωτισμός και σκοπό είχε να μεταφέρει στην υπόδουλη Ελλάδα τις ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Ο Γαζής αναδείχτηκε σε έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του δίπλα στον Ρήγα, στον Κοραή, στον Καϊρη, στον Μοισιόδακα κ.α. Ακρογωνιαίος λίθος σε αυτές τις προσπάθειες ήταν και η εκδοτική παραγωγή σημαντικά τμήματα της οποίας οφείλονται στον Γαζή όπως ο "Ερμής ο Λόγιος", το "Λεξικό Ελληνικό" και άλλα. Αυτή η προσπάθεια συνεισέφερε τα μέγιστα για την πνευματική απελευθέρωση του ελληνισμού. Σε τρίτο στάδιο,η μελέτη της ζωής του Γαζή μας δίνει την διαδρομή ενός τυπικού Έλληνα διανοούμενου της εποχής ο οποίος εμπλέκεται στη Φιλική Εταιρεία, ευρίσκεται κατηχητής των υποψηφίων επαναστατών στην Ελλάδα, ευρίσκεται επαναστάτης ο ίδιος κάτω από τη σημαία του αγώνα, ευρίσκεται μέλος σε διάφορα πολιτικά σώματα στη διοίκηση της νεοϊδρυθείσας πατρίδας και τέλος, χωρίς κανένα προσωπικό όφελος απλά και ήσυχα εγκαταλείπει τα εγκόσμια παραμένοντας στο αρχικό του εκπαιδευτικό λειτούργημα.