Ο ναος της Παναγιας Αχειροποιητου στη Θεσσαλονικη
ΑΠΟΘΕΤΗΡΙΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ   
 
ΑΠΟΘΕΤΗΡΙΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ  
 
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Η εικόνα παρουσιάζει σχέδιο του παλαιοχριστιανικού ναού σε εγκάρσια και κατά μήκος κάτοψη, που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη. Είναι ο μόνος ναός με τρίκλιτη, βασιλική, ξύλινη στέγη και υπερώα της πρωτοβυζαντινής περιόδου που σώζεται μέχρι σήμερα. Xτίστηκε μετά τη Σύνοδο της Εφέσου το 431 μ.Χ. στα ερείπια ενός ρωμαϊκού λουτρού και ονομάστηκε αρχικά <<Μαρία, η Μητέρα των Θεών>>. Μέχρι το 14ο αιώνα το μνημείο αναφέρεται ως «ναός της Παναγίας Θεοτόκου» και μάλιστα ως ο «μεγάλος ναός της Θεοτόκου», ενώ η οναμασία <<Αχειροποίητος>> εμφανίζεται για πρώτη φορά σε χρυσόβουλο έγγραφο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Θ’. Προέρχεται από την «αχειροποίητη» λατρευτική εικόνα της Παναγιάς Δεομένης που βρισκόταν στο ναό, η οποία πιστεύεται ότι την ζωγράφισαν άγγελοι. Μετά την κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430, η Αχειροποίητος ήταν ο πρώτος ναός της πόλης που μετατράπηκε σε τζαμί, από τον ίδιο το σουλτάνο, Μουράτ Β’ με την ονομασία Εσκί Τζουμά τζαμί, δηλ. Τζαμί της παλιάς προσευχής της Παρασκευής, με συνέπεια ο ναός να ονομάζεται για αιώνες Αγία Παρασκευή. Στο Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο ο ναός αποτέλεσε χώρο φιλοξενίας προσφύγων. Το 1978 υπέστη σημαντικές φθορές λόγω των σεισμών και έγιναν αναστηλωτικές εργασίες. Ως προς την αχιτεκτονική του ο ναός έχει μήκος 52 μ. και πλάτος 31 μ. Είναι κτισμένος με την κλασσική παλαιοχριστιανική τοιχοποιία, περιλαμβάνοντας ζώνες λιθοδομής εναλλασσόμενες με ζώνες πλινθοδομής. Τα τρία κλίτη τού κυρίως ναού χωρίζονται με δύο κιονοστοιχίες από 12 κίονες η καθεμία, με κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού. Το κεντρικό κλίτος, που απολήγει ανατολικά στο ιερό βήμα, έχει πλάτος 14,20 μ. ενώ τα πλάγια κλίτη έχουν πλάτος 6,20 - 6,30 μ. Εκτός από το ισόγειο, κιονοστοιχίες υπάρχουν και στα υπερώα, οι οποίες σε συνδυασμό με το άπλετο φως, που εισχωρεί από τα πλάγια παράθυρα, κάνουν όλο τον χώρο να δείχνει πιο ανάλαφρος. Οι μαρμάρινοι στύλοι είναι διακοσμημένοι με περίτεχνα φύλλα ακάνθου τα οποία κάνουν αντίθεση με το ψηφιδωτό μωσαϊκό, που απεικονίζει μικρούς χρυσούς σταυρούς, περίτεχνα μοτίβα με λουλούδια, την άμπελο και διάσπαρτα πουλιά. Στα ανατολικά, η βασιλική καταλήγει σε ημικυκλική αψίδα, ενώ στα δυτικά σώζεται νάρθηκας και ίχνη του εξωνάρθηκα. Το βόρειο κλίτος επικοινωνεί ανατολικά με κτίσμα που έγινε παρεκκλήσι στα μεσοβυζαντινά χρόνια. Στα δυτικά του ναού υπάρχει νάρθηκας και αρχικά ο ναός είχε, προς την ίδια πλευρά, εξωνάρθηκα από τον οποίο μόνο ίχνη σώζονται σήμερα. Θεωρείται ακόμη πως μπροστά από τον εξωνάρθηκα, υπήρχε μία τετράγωνη αυλή με «περιστύλιο» (αίθριο). Στο νότιο εξωτερικό τοίχο, η κεντρική θύρα εισόδου φέρει μνημειώδες πρόπυλο, που δείχνει την επικοινωνία του ναού με την πιο σημαντική οδική αρτηρία της αρχαίας πόλης. Προσκολλημένο στη νότια πλευρά του ναού σώζεται ένα πρόκτισμα που θεωρείται το βαπτιστήριο της βασιλικής κατά μία άποψη και κατά μία άλλη το αρχικό διακονικό του ναού. Σε όλο το πλάτος του ναού στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας από όπου εισέρχεται κανείς στον κυρίως ναό μέσα από ένα πολυτελές τρίβηλο με κίονες από πράσινο μάρμαρο. Καθώς ο ναός αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της παλαιοχριστιανικής ναοδομίας, συγκαταλέγεται από το 1988 στα Μνημεία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ
Οι μαθητές παρατηρώντας το εικονιζόμενο σχέδιο του ναού της Παναγίας Αχειροποιήτου μπορούν να διακρίνουν τα κύρια εξωτερικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του κτιρίου. Έχουν τη δυνατότητα ακόμη να συγκρίνουν το συγκεκριμένο ναό με ναούς στην περιοχή τους είτε με τη βοήθεια φωτογραφικού υλικού από το διαδίκτυο είτε in situ, με επισκέψεις και να καταγράψουν ομοιότητες και διαφορές στα κύρια αρχιτεκτονικά τους στοιχεία. Μπορούν να δημιουργήσουν ατομικά ή ομαδικά αντιπροσωπευτικά σχέδια διαφορετικών τύπων ναών με κυριότερους τους εξής: α. Βασιλική: ορθογώνια στην κάτοψη αίθουσα που χωρίζεται με κιονοστοιχίες σε τρία ή περισσότερα κλίτη και το ανατολικό τμήμα καταλήγει σε ημικυλινδρική κόγχη, την αψίδα (π.χ. Αχειροποίητος, Άγιος Δημήτριος Θεσσαλονίκης). β.Περίκεντρος ναός: ανάπτυξη σε κατακόρυφο άξονα, κυκλικά, οκταγωνικά, εξαγωνικά, τρίκογχα και τετράκογχα (π.χ. Άγιος Γεώργιος-Ροτόντα, Θεσσαλονίκη). γ. Τρουλαία βασιλική ή βασιλική με τρούλο (π.χ. Αγία Σοφία). δ. Σταυροειδής εγγραμμένος: σχηματισμός σταυρού στο εσωτερικό του ναού και στη στέγη (Παναγία ) ή μετεξέλιξη αυτού ο Σταυροειδής με τρούλο που χαρακτηρίζει πολλές σύγχρονες εκκλησίες. Μία ακόμη δραστηριότητα θα μπορούσε να έχει ως στόχο την ανάδειξη από τους μαθητές της ιστορίας της περιοχής τους, των διαφορετικών πολιτισμικών αλλαγών και επιδράσεων, μέσω της διερεύνησης και καταγραφής της ιστορίας ενός παλαιού ναού ή ενός άλλου παλαιού κτιρίου σε αυτή.


ΣΤΟΧΕΥΟΜΕΝΟ ΚΟΙΝΟ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΒΑΘΜΙΔΑ
ΤΥΠΙΚΟ ΕΥΡΟΣ ΗΛΙΚΙΑΣ
9 - 18
ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ
ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ
ΤΕΧΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΑΡΤΕΛΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΕΛΙΔΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΟΝ ΠΑΡΟΧΟ
ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΟ
8526/295
ΑΛΛΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΠΟΘΕΤΗΡΙΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη
ΑΠΟΘΕΤΗΡΙΟ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Φωτόδεντρο Πολιτισμός
ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη (Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη)
ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
ΙΕΠ (ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ-ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΙΕΠ))
ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ
ΤΥΠΟΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ
Θρησκευτικά Religious EducationΘρησκευτικά > Εκκλησιαστική Τέχνη Ecclesiastical ArtΕκκλησιαστική Τέχνη > Ναοδομία Church architectureΝαοδομία
Ιστορία HistoryΙστορία > Βυζαντινή και Μεσαιωνική Ιστορία Byzantine and Medieval HistoryΒυζαντινή και Μεσαιωνική Ιστορία > Θρησκεία ReligionΘρησκεία
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
εποικοδομητισμός > σωκρατική-μαιευτική διδασκαλία
εποικοδομητισμός > εμπειρική μάθηση
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ
γνωστικός > διεργασία > να κατανοούν
συναισθηματικός > να δίνουν προσοχή
ψυχοκινητικός > να προσαρμόζονται και να δρουν δημιουργικά
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ & ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ / ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
υπεύθυνος / συντονιστής υποέργου: Δρ. Θεοδόσιος Τσαπέλας
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ / ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
μεταδεδομένα: ΜΑΡΙΑ ΒΛΑΧΑΚΗ
επιμέλεια / επικύρωση μεταδεδομένων: ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΡΟΣΔΟΣ, ΜΑΡΙΑ ΒΛΑΧΑΚΗ
ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ / ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
χορηγός άδειας χρήσης: Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη
εκδότης/ες: Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη
χορηγός άδειας χρήσης μεταδεδομένων: ΙΕΠ
εκδότης/ες μεταδεδομένων: ΙΤΥΕ, ΙΕΠ
ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ  
seal image metadata seal image
ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ