3ο Μέρος: Παρουσίαση του λογισμικού - Παιδαγωγικές οδηγίες αξιοποίησης του λογισμικού

Εισαγωγή καινοτομιών και ηλεκτρονικοί υπολογιστές
Με την εφαρμογή του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) επιχειρείται η εισαγωγή νέων, μη καθιερωμένων προσεγγίσεων που αφορούν και τη διδασκαλία της Μελέτης Περιβάλλοντος στο Δημοτικό Σχολείο. Οι προσπάθειες αυτές αφορούν την οργάνωση της τάξης σε ομάδες, την εφαρμογή εποικοδομητικών και διερευνητικών μοντέλων μάθησης, τη σύνδεση του μαθήματος της ΜτΠ με τις νέες τεχνολογίες. Οι επιστήμες της παιδαγωγικής και της διδακτικής υποστηρίζουν πως στις μέρες μας η χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών στη διδακτική πράξη, με τη συνακόλουθη αξιοποίηση λογισμικού και πολυμεσικού υλικού, αποτελεί αναγκαιότητα.

 

Περιεχόμενο του λογισμικού «Μελέτη του Περιβάλλοντος Α΄-Δ΄ Δημοτικού»

Το λογισμικό περιλαμβάνει 4 θεματικές ενότητες, οι οποίες εμφανίζονται στην αρχική του σελίδα:

  • Ασφάλεια στους δρόμους
  • Μηχανές-Επικοινωνία-Ενημέρωση
  • Ταξίδια στο χρόνο
  • Αναλαμβάνουμε δράση
    • Ενδιαφερόμαστε για το περιβάλλον
    • Ζούμε με ασφάλεια στον τόπο μας
    • Ο τόπος μας ... όλος ο κόσμος

 

Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του λογισμικού «Μελέτη του Περιβάλλοντος Α΄-Δ΄ Δημοτικού»

Από την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας προκύπτει ότι οι καλύτερες προϋποθέσεις για αποτελεσματική μαθησιακή διαδικασία προκύπτουν στο πλαίσιο συνεργατικών διερευνήσεων βάση των οποίων διατυπώνονται θέσεις, απόψεις, τεκμηριωμένες εκτιμήσεις και αξιολογήσεις από τους μαθητές. Κατά τη διάρκεια μιας συνεργατικής διερευνητικής δραστηριότητας οι μαθητές εργάζονται από κοινού με την καθοδήγηση του δασκάλου, για να επιτύχουν στόχους, να αναζητήσουν λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και να συνεισφέρουν ο καθένας με βάση τις ικανότητες και δεξιότητές του. Να σημειώσουμε πως προτείνουμε τη συνεργατική διερεύνηση ως το ευρύτερο μαθησιακό περιβάλλον κατά τη διάρκεια του μαθήματος της ΜτΠ και με κανέναν τρόπο δε σημαίνει πως θα πρέπει να αποφεύγονται οι ατομικές δραστηριότητες.

Ισχυριζόμαστε πως, αν επιθυμούμε οι νέες τεχνολογίες να υποστηρίξουν τη μάθηση κατά ένα εποικοδομητικό τρόπο, τότε δε θα πρέπει να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά ως προμηθευτές πληροφόρησης αλλά μάλλον ως φορείς και διευκολυντές της σκέψης και της οικοδόμησης της γνώσης. Έτσι, είναι σημαντικό τα μαθησιακά περιβάλλοντα που υποστηρίζονται από τον υπολογιστή να περιλαμβάνουν όχι μόνο πληροφορίες (που παρέχονται με βάση πολλαπλές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας) αλλά να δημιουργούν καταστάσεις και να παρέχουν εργαλεία που παρωθούν τους μαθητές να κάνουν τη μέγιστη δυνατή χρήση των δικών τους γνωστικών, μεταγνωστικών, συνεργατικών και διαλογικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Με αυτόν τον τρόπο ο ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί να αξιοποιηθεί ως εργαλείο, μέσω του οποίου οι μαθητές μπορούν να πραγματοποιούν διερευνητικές δραστηριότητες.

Βασιζόμενοι στο παραπάνω θεωρητικό πλαίσιο θα εξειδικεύσουμε στη συνέχεια, πώς βασικές παιδαγωγικές αρχές επιδιώχτηκε να μετουσιωθούν σε πράξη στο λογισμικό «Μελέτη του Περιβάλλοντος Α΄-Δ΄ Δημοτικού».

Ακολουθώντας τις σύγχρονες παιδαγωγικές και διδακτικές θέσεις, το περιβάλλον του λογισμικού δίνει σημαίνουσα θέση στις απόψεις και τις εμπειρίες των μαθητών επιδιώκοντας, όπου αυτό είναι δυνατό, να τις αναδείξει και να τις αξιοποιήσει στη διδακτική πράξη.

Το υλικό του λογισμικού σχεδιάστηκε έτσι ώστε να αξιοποιείται με εναλλακτικούς τρόπους. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα για ανοικτές διερευνήσεις αλλά και πιο καθοδηγούμενες και δομημένες διδακτικές ακολουθίες. Στο λογισμικό περιλαμβάνονται δραστηριότητες και φύλλα εργασίας που προτείνεται να πραγματοποιηθούν ατομικά αλλά και δραστηριότητες που πραγματοποιούνται ομαδικά. Βασικά όμως, ως ευρύτερο πλαίσιο του μαθησιακού περιβάλλοντος προτείνεται η συνεργασία.

Το λογισμικό περιλαμβάνει προσομοιώσεις και οπτικοποιήσεις εννοιών, φαινομένων ή διαδικασιών με τη χρήση κινούμενων εικόνων και ήχου. Επίσης, προσφέρει τη δυνατότητα παρακολούθησης σύντομων μαγνητοσκοπημένων στιγμιότυπων καθώς και φωτογραφιών, έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι μαθητές να οικειοποιούνται γνώσεις και δεξιότητες μέσα από πολλαπλές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας και προσφέρει δυνατότητες επικοινωνίας με άλλες έγκυρες πηγές.

Το λογισμικό σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να αλληλεπιδρούν όχι μόνο με το υπολογιστικό περιβάλλον αλλά και με τους συμμαθητές τους και το δάσκαλό τους. Πολύ κρίσιμη παράμετρο προς αυτή την κατεύθυνση θεωρούμε τις συγκροτημένες διδακτικές προτάσεις (σχέδια εργασίας), που στο λογισμικό έχουν τη μορφή φύλλων εργασίας, που ως στόχο έχουν να μεγιστοποιήσουν την αλληλεπίδραση των μαθητών με το πληροφορικό περιβάλλον, με τους συμμαθητές τους ή το δάσκαλό τους αλλά και με το φυσικό περιβάλλον. Το λογισμικό είναι δομημένο κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να παρέχει στους μαθητές τόσο το απαραίτητο πληροφοριακό υλικό όσο και την εξοικείωση με τις διαδικασίες της επιστημονικής μεθόδου (παρατήρηση, εξαγωγή συμπερασμάτων, κ.λπ.). Επιπλέον, οι δραστηριότητες που αφορούν την επεξεργασία του πληροφοριακού υλικού με τον εναλλακτικό τρόπο των φύλλων εργασίας είναι δομημένες κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να προάγουν την ενεργητική και τη συνεργατική μάθηση.

Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό του λογισμικού είναι ο διερευνητικός του χαρακτήρας. Οι μαθητές καλούνται να διερευνήσουν ατομικά ή συνεργατικά τις ενότητες του λογισμικού, το λεξικό, τις υπερσυνδέσεις και τις άλλες πηγές που παρέχονται. Επίσης, το λογισμικό δίνει σημαίνουσα θέση στο διάλογο (δασκάλου-μαθητών και μαθητών-μαθητών) αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο της γλώσσας στη μαθησιακή διαδικασία.

Συμπερασματικά, το λογισμικό στοχεύει στη δημιουργία ενός μαθησιακού περιβάλλοντος που προϋποθέτει:

  • ενεργό συμμετοχή των μαθητών
  • αλληλεπίδραση με το πληροφορικό περιβάλλον
  • ανάδειξη και αξιοποίηση των απόψεων των μαθητών
  • κατευθυνόμενη αλλά και ανοικτή διερεύνηση
  • συνεργασία και από κοινού διαπραγμάτευση νοημάτων
  • διαπραγμάτευση στο πλαίσιο των διάφορων επιστημονικών πεδίων
  • άσκηση των μαθητών στις επιστημονικές διαδικασίες
  • άσκηση των μαθητών στις διαθεματικές δεξιότητες, έτσι όπως αναφέρονται στο ΔΕΠΠΣ
  • εξοικείωση των μαθητών με τις βασικές διαθεματικές έννοιες
  • επιφυλάσσει ένα διαμεσολαβητικό, συντονιστικό ρόλο για το διδάσκοντα.

Θα πρέπει να τονιστεί πως η ενεργός συμμετοχή και η αλληλεπίδραση, όταν οι μαθητές εργάζονται σε ένα πληροφορικό περιβάλλον, δεν εξαντλείται στην αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον αυτό. Είναι απαραίτητη η αλληλεπίδραση των μαθητών-μελών των ομάδων μεταξύ τους, των ομάδων της τάξης αλλά και της τάξης σε ολομέλεια. Επίσης, είναι θεμελιώδης και η αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον του μαθητή. Έτσι, για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια υλοποίησης της ενότητας του λογισμικού «Ασφάλεια στους δρόμους» οι μαθητές θα πλοηγηθούν στο λογισμικό και θα αλληλεπιδράσουν ατομικά και ομαδικά με αυτό αλλά θα βγουν και στο προαύλιο του σχολείου τους και έξω από αυτό για να δημιουργήσουν οι ίδιοι ένα Πάρκο Κυκλοφοριακής Αγωγής. Το πληροφορικό περιβάλλον δε διδάσκει από μόνο του. Είναι απαραίτητη η δημιουργία κατάλληλου μαθησιακού περιβάλλοντος και σ΄ αυτό είναι καθοριστικός ο ρόλος του δασκάλου που χρησιμοποιεί ποικιλία διαλογικών στρατηγικών και στρατηγικών διερεύνησης, προσφέρει σκαλωσιές μάθησης και εν γένει είναι υπεύθυνος για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος, όπου οι μαθητές από κοινού θα οικειοποιούνται διαλόγους και πρακτικές.

Επίσης, σε ένα τέτοιο περιβάλλον δεν έχει σημασία μόνο τι κάνουν οι μαθητές με τους υπολογιστές, αλλά και τι κάνουν με αφορμή ερωτήματα, υποθετικά σενάρια, προβλήματα ή σχέδια εργασίας που προτείνονται από το λογισμικό ή δημιουργούνται στους μαθητές με αφορμή δραστηριότητες του λογισμικού και απαιτούν τη χρήση ή μη του υπολογιστή.

Το νόημα του αλφαβητισμού - διδακτικοί στόχοι λογισμικού

Με βάση τη συνεργατική διερευνητική προσέγγιση που υιοθετήθηκε για την ανάπτυξη του λογισμικού υποστηρίζεται πως η διδακτική και μαθησιακή διαδικασία θα πρέπει να οργανώνεται γύρω από θέματα που χρήζουν συνεργατικής διερεύνησης και καταστάσεις προβληματισμού που δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να συνειδητοποιήσουν πως τα νοήματα δεν είναι μια σταθερά, αλλά ένα προϊόν διαπραγμάτευσης στα πλαίσια μιας κοινότητας, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν τη σχέση ανάμεσα στη γνώση των διάφορων επιστημονικών πεδίων και του κόσμου στον οποίο ζουν.

Με βάση τη θέση αυτή, οι στόχοι για αλφαβητισμό, στην περίπτωσή μας στο μάθημα της ΜτΠ, προχωρούν πέρα από την απόκτηση βασικών γνώσεων, που αφορούν την κατανόηση εννοιών, και την εξοικείωση με δεξιότητες και μεθόδους που χρησιμοποιούν οι διάφορες επιστήμες καθώς και μεταδεξιότητες, όπως είναι η συνεργασία (μια βασική προσέγγιση για τη μελέτη του λογισμικού που προτείνουμε είναι η συνεργατική διερεύνηση με την αξιοποίηση κατάλληλων φύλλων εργασίας), η ικανότητα του διαλέγεσθαι και η κριτική δράση (για παράδειγμα, η ενότητα του λογισμικού «Αναλαμβάνουμε δράση» μεταξύ άλλων στοχεύει στην ανάπτυξη από τους μαθητές δεξιοτήτων κριτικής δράσης).

Οι διδακτικοί στόχοι του λογισμικού είναι σύμφωνοι με αυτούς του ΔΕΠΠΣ και συμπληρώνουν ή επεκτείνουν τους στόχους των σχολικών εγχειριδίων, λαμβάνοντας υπόψη και τις σύγχρονες κατευθύνσεις περί αλφαβητισμού. Είναι στη δικαιοδοσία του διδάσκοντος να μελετήσει το λογισμικό και να εξοικειωθεί με τη χρήση του, ώστε να κάνει τις επιλογές του με βάση τις ανάγκες των μαθητών του, το χρόνο που διαθέτει και τους στόχους που επιθυμεί να υλοποιήσει. Θα πρέπει να τονίσουμε πως οι στόχοι δεν πρέπει να είναι κατ’ ανάγκη μόνο περιεχομένου (δηλαδή στόχοι που θέτουν ως προτεραιότητα την κατάκτηση εννοιών) αλλά και στόχοι ανάπτυξης γνωστικών ή μεταγνωστικών δεξιοτήτων (κριτική σκέψη, επίλυση προβλημάτων, ερευνητικές δεξιότητες), αλλά και κοινωνικοί (συνεργατικές και μετασυνεργατικές δεξιότητες). Επίσης, σε κάθε υποενότητα δίνεται έμφαση σε συγκεκριμένες διαθεματικές έννοιες-στόχους καθώς και σε συγκεκριμένες διαθεματικές δεξιότητες (βλέπε οδηγίες για το δάσκαλο στο τέταρτο μέρος του οδηγού).