Γλώσσα και φύλο
...μια (θυμωμένη) γυναίκα που 'στολίζει' με γλαφυρό τρόπο τον οδηγό του υπερφορτωμένου αστικού, που δεν σταμάτησε στη στάση το πρωΐ που προσπαθεί να πάει στη δουλειά της, προσλαμβάνεται ως κάτι λιγότερο από γυναίκα, ενώ ένας αντίστοιχος άνδρας ως φυσιολογικός –έστω με κακούς τρόπους ή απλώς 'νευρικός'. Και ένας άνδρας που μιλάει με 'το σας και με το σεις' και κλαίει δημοσίως ή/και για ψύλλου πήδημα ως ελλειμματικός άνδρας, ακριβώς γιατί όλες και όλοι μετριόμαστε με το στερεότυπο, την επιταγή της επιθυμητής και προσδοκώμενης γυναικοπρεπούς/ανδροπρεπούς συμπεριφοράς.
[πηγή: Μακρή-Τσιλιπάκου, Μ., «Η ‘γυναικεία’ γλώσσα και η γλώσσα των γυναικών». Πρακτικά διημερίδας Το φύλο, τόπος συνάντησης των διαφορετικών επιστημών: Ένας πρώτος ελληνικός απολογισμός. Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μυτιλήνη 2004, σελ. 11. <http://www.aegean.gr>]
Η γυναίκα δε γεννιέται· μάλλον γίνεται. Καμιά βιολογική, ψυχολογική ή οικονομική μοίρα δεν προσδιορίζει τη θέση που κατέχει σήμερα στην κοινωνία το ανθρώπινο θηλυκό. Είναι ο πολιτισμός σαν σύνολο που παράγει αυτό το πλάσμα, κάτι ανάμεσα σε αρσενικό κι ευνούχο, που ονομάζεται «θηλυκό».
[πηγή: Σιμόν ντε Μπωβουάρ, Το Δεύτερο Φύλο, Γλάρος, Αθήνα 1979, σελ. 293.]
Βασικοί όροι: Τι είναι...
[πηγή: Οικιακή Οικονομία Α΄ Γυμνασίου]
Τα φύλα στη γλώσσα και η γλώσσα των φύλων
Είναι ο άντρας και η γυναίκα ισότιμοι στη γλώσσα; Στο κείμενο «Ένας άντρας και μια γυναίκα» η Θ.-Σ. Παυλίδου εξετάζει πώς τα παράγωγα και τα σύνθετα των λέξεων άντρας και γυναίκα αποκαλύπτουν σεξιστικές προκαταλήψεις της ελληνικής κοινωνίας.
Στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα θα βρείτε πλούσιο υλικό για ζητήματα γλώσσας και φύλου. Πιο συγκεκριμένα:
- στο λήμμα «φύλο και γλώσσα» του Λεξικού Γλωσσολογικών Όρων μπορείτε να παρακολουθήσετε την εξέλιξη των επιστημονικών μελετών για τη σχέση φύλου και γλώσσας.
- στον Εγκυκλοπαιδικό Οδηγό η Ρ. Τσοκαλίδου παρουσιάζει ποικίλες πτυχές του θέματος «Γλώσσα και φύλο». Εστιάζει κυρίως στις έμφυλες διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται στη χρήση της γλώσσας και την επικοινωνία γενικότερα και προτείνει εναλλακτικές πρακτικές για την αποφυγή του γλωσσικού σεξισμού στο δημόσιο λόγο. Προσοχή: πατώντας τα βελάκια που βρίσκονται στα δεξιά κάθε σελίδας, μεταβαίνετε στην επόμενη.
Η βουλευτής, η βουλεύτρια ή η βουλευτίνα;
Μια ανασκόπηση της συζήτησης σχετικά με το πώς πρέπει να σχηματίζεται το θηλυκό γένος των ουσιαστικών που δηλώνουν αξιώματα θα διαβάσετε στο κείμενο «Η αμηχανία της γραμματικής μπροστά στα γυναικεία αξιώματα», απόσπασμα επιστημονικού άρθρου της Μ. Μενεγάκη και της Λ. Ευθυμίου.
Ποιοι παράγοντες εμποδίζουν το σχηματισμό του θηλυκού γένους λέξεων που δηλώνουν κοινωνικές ή επαγγελματικές ιδιότητες με κύρος; Το θέμα αυτό πραγματεύεται η Α. Φραγκουδάκη στο άρθρο της «Γλώσσα λανθάνουσα - 3 ή γιατί δεν υπάρχουν βουλεύτριες παρά μόνον χορεύτριες;». Το κείμενο δημοσιεύτηκε σε φεμινιστικό περιοδικό.
Προτάσεις για δραστηριότητες και περαιτέρω έρευνα
Μπορείτε να πληκτρολογήσετε σε μια μηχανή αναζήτησης τύπους όπως η βουλευτής, βουλευτίνα και βουλεύτρια και να καταγράψετε τον αριθμό των αποτελεσμάτων που εμφανίζονται. Σε ποια συμπεράσματα σας οδηγεί η σύγκριση των αποτελεσμάτων; (Φροντίστε, αν η αναζήτηση αφορά θηλυκό άρθρο + ουσιαστικό, να έχετε ρυθμίσει τις παραμέτρους ώστε να εμφανιστούν τα αποτελέσματα μόνο για την ακριβή φράση).
Πώς αντιμετωπίζει τους εναλλακτικούς τύπους των θηλυκών της προηγούμενης δραστηριότητας ο ορθογραφικός έλεγχος του προγράμματος επεξεργασίας κειμένου που χρησιμοποιείτε; Ποιους τύπους αποδέχεται ως ορθά γραμμένους και ποιους επισημαίνει ως ανορθόγραφους; Τι συμπεραίνετε από τις επιλογές αυτές;
Στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής δίνεται η δυνατότητα να αναζητήσετε τμήματα λέξεων. Μπορείτε να εφαρμόσετε τη δυνατότητα αυτή για να βρείτε παράγωγα και σύνθετα των λέξεων γυναίκα και άντρας και να συγκρίνετε τις παρατηρήσεις σας με εκείνες της Παυλίδου στο κείμενο «Ένας άντρας και μια γυναίκα».
Παρακολουθήστε τις περιπέτειες του θηλυκού γένους σε μια σειρά κειμένων:
- Ποια είναι η θέση των Ελληνίδων και γενικότερα των γυναικών στο Σύνταγμα της Ελλάδας; Συγκρίνετε ενδεικτικά τα άρθρα 4 («Ισότητα των Ελλήνων») και 16 («Παιδεία, Τέχνη, Επιστήμη»).
- Διαβάστε το ενημερωτικό φυλλάδιο της Βουλής των Εφήβων. Ποια θέση έχουν στα κείμενά του οι μαθήτριες, οι έφηβες και οι καθηγήτριες;
- Παρατηρήστε πώς αντιμετωπίζονται αντίστοιχα οι φοιτήτριες και οι υποψήφιες στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Φύλο, Πολιτισμός και Κοινωνία [πηγή: Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας Πανεπιστημίου Αιγαίου].
Πλούσιο υλικό για θέματα φύλου θα βρείτε στην Εκπαιδευτική Πύλη για Θέματα Ισότητας των Φύλων <http://www.isotita-epeaek.gr/> και στην ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια ΦυλοΠαιδεία, <www.thefylis.uoa.gr>.
Έμφυλα στερεότυπα στην τέχνη
«Δεσποινίς Διευθυντής» (ταινία)
Ώρες ώρες αισθάνομαι σαν να μου φυτρώνει ένα μούσι, σαν αυτό που είχαν οι παλιοί καθηγητές… Η ατάκα αυτή ανήκει στην κεντρική ηρωίδα της αισθηματικής κομεντί «Δεσποινίς Διευθυντής» (1964), τη Λίλα, η οποία υιοθετεί «αντρικές» συμπεριφορές στην επικοινωνία, μέχρι που ο έρωτας την κάνει να νιώθει άβολα για την «ανεπαρκή» της θηλυκότητα. Στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος θα βρείτε τα στοιχεία της ταινίας και φωτογραφικό υλικό. Μια περίληψη της ταινίας από την οπτική γωνία του φύλου μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
[πηγή: Βικιπαίδεια]
«Βαλεντίνα» (τραγούδι)
Αχ! Βαλεντίνα! Αχ! Βρε τσαχπίνα! |
|
Κι όπως πας, σε λίγα χρόνια, |
(x2) |
Αχ! Βαλεντίνα! Αχ! Βρε τσαχπίνα! |
|
Κι όλοι οι μάγκες σ' αγαπούνε |
(x2) |
Έχεις κούρσα και σοφάρεις |
|
Κι όπως πας, σε λίγα χρόνια, |
(x2) |
Στίχοι-Μουσική: Γιώργος Μητσάκης
Πρώτη εκτέλεση: Μαρίκα Νίνου-Γιώργος Μητσάκης-Γιάννης Τατασόπουλος (1950)
